چیستی نظریه‌پردازی فقهی در حوزه قانونگذاری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه تهران، تهران، ایران

2 دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه بین المللی مذاهب اسلامی، تهران، ایران

3 استادیار فقه و حقوق اسلامی دانشگاه بین المللی مذاهب اسلامی، تهران، ایران

چکیده

تشریع و تقنین تحت اشراف حاکم اسلامی جلوه­ی ولایت بر منصب افتا است و نظریه­پردازی فقهی نگاه نوین در حوزه قانونگذاری است. منظومه­های فقهی، مجموعه­ای از گزاره­های فقهی ، مفاهیم واصول کلی فقهی و سازواره­های هماهنگ از تبیین احکام هستند که نظریات فقهی راتشکیل می­دهند. قانونگذاری و تشریع با استناد به ادله نقلی و عقلی نزد فقه مذاهب اسلامی از شئونات ولی امر است. نوشتار حاضر به روش توصیفی- تحلیلی و گردآوری اطلاعات به شیوه کتابخانه­ای است. این مقاله در پی آن است که بداند : نظریه­پردازی فقهی در حوزه قانونگذاری چگونه است؟ رویکرد و قلمرو نظریه­پردازی فقهی در حوزه قانونگذاری کدام است؟ و اهمیت راهبردی دیدگاه­های کلان ولی امر در نظریه­پردازی فقهی در حوزه قانونگذاری از چه جهت است؟ نظریه­پردازی فقهی بر اساس فتاوای ولی امر و فتاوای هماهنگ با آنها سبب انسجام و کارآمدی قوانین و نگاه کلان و اجتماعی و مصلحت­اندیشانه بر قضایا شده و نیز مسائل مستحدثه ذیل نظریه­های فقهی وارد شده و مانع از تشتت آرا می­شود. ژرف­اندیشی در نصوص و افزایش قواعد فقهی، نظریات فقهی موثق در قانونگذاری ایجاد می­کند. در این پژوهش به تبیین گستره "فقه­التنظیر" مبتنی بر دیدگاه ولی امر در ما لانص فیه و تقابل حکم با نص و تاثیر آن بر قانونگذاری پرداخته شده است. یافته­های تحقیق: نظریه پردازی فقهی تحت حاکمیت ولی امر، رویکرد کلان و راهبردی به فرایند قانونگذاری است. نظریه­پردازی فقهی، الگوسازی مناسب در حوزه قانونگذاری مقتبس از شرع با مراعات مصالح و اقتضائات زمان و مکان است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The Essence of Jurisprudential Theorization in Legal Frameworks

نویسندگان [English]

  • seyed mohammad Hossieni 1
  • Narjes khatoon Hemmati bakhshkandi 2
  • Mahmoud Veysi 3
1 Associate Professor of Jurisprudence and Fundamentals of Islamic Law, Tehran University,Tehran, Iran
2 PhD student of Jurisprudence and Fundamentals of Islamic Law, Mazaheb University, Tehran, Iran
3 Assistant Professor of Jurisprudence and Fundamentals of Islamic Law, Mazaheb University, Tehran, Iran
چکیده [English]

Legislation under the dominance of the Islamic ruler is the manifestation of the guardianship over giving fatwa, and jurisprudential theorization is a new look at jurisprudence and law. Jurisprudential systems are a collection of jurisprudential propositions, concepts, and general jurisprudential principles, and coordinated systems of elucidating rulings that form jurisprudential theories. The current research, characterized as descriptive-analytical and reliant on library-based data, seeks to address the following inquiries: What defines jurisprudential theorization in legal framework? What are the methods and boundaries of the jurisprudential theorization in legal framework? Furthermore, it explores the strategic significance of holistic perspectives held by legal guardians in jurisprudential theorizing within legal framework. Jurisprudential theorizing based on the fatwas of the legal guardian and the fatwas coordinated with them has resulted in the coherence and efficiency of the laws and a macro-social and expedient view of cases. Also, the emerging issues will be introduced under the jurisprudential theories to avoid vote division. Deep thinking in the texts and an increase in jurisprudence rules create reliable jurisprudential theories in legal framework. In this research, the scope of Fiqh-ut-tanziir based on the perspective of the legal guardian in Ma-la-nass-u-fiih and the comparison of the ruling with the text and its impact on legal framework have been explained. Jurisprudential theorizing involves the suitable framework for legislating based on religious principles while considering the contemporary needs of time and location. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Legal Frameworkislation
  • Jurisprudential Ttheorization
  • Social Jjurisprudence
  • Llegal Gguardian
  • and Islamic Rreligions
قرآن کریم
ابن قدامه. (1968). المغنی. قاهره: مکتبه القاهره.
اراکی. (1393). فقه نظام سیاسی اسلام. قم: انتشارات مجمع الفکرالاسلامی.
ارسطا, & رجایی. (1400). فقه جامعه محور، بستر بازشناسی فتوای معیار در قانونگذاری. حکومت اسلامی, 23-46.
اعرافی. (1395). درآمدی بر اجتهاد تمدنساز. قم: موسسه اشراق و عرفان.
الاشقر. (1402). تاریخ الفقه الاسلامی. کویت: مکتبه الفلاح.
الخادمی. (1998). الاجتهاد المقاصدی حجته ضوابطه مجالته . الدوحه: وزاره الاوقاف والشئون الاسلامیه.
الدوسری. (1428). الممتع فی القواعدالفقهی. ریاض: دارزدنی.
الزرقا. (1425). المدخل الفقهی العام. دمشق: دارالقلم.
الکلینی. (1407). الاصول الکافی. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
امام خمینی(رحمت الله علیه). (1368). البیع. قم: مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان.
امام خمینی(رحمت الله علیه). (1426). الاجتهاد و التقلید. تهران: موسسة تنظیم و نشر آثار الإمام الخمینى.
آخوند خراسانی. (1409). کفایه الاصول. قم: مؤسسةآل البیت علیهم السلام لإحیاءالتراث.
آیت الله خامنه ای. (1398). سیاستهای کلی نظام قانون‌گذاری. بازیابی از WWW.Khamenei.ir
تسخیری. (1390). اجتهاد و نواندیشی. اندیشه تقریب.
توسلی. (1376). نظریه های جامعه شناسی. تهران: سمت.
جعفری, م. (1379). تهدید قدرت سیاسی از دیدگاه شیعه. راهبرد, 179-206.
حافظ نیا. (1383). مقدمه ای بر روش تحقیق در علوم انسانی. تهران: سمت.
حرعاملی. (1416). وسائل الشیعه. قم: لاحیاءالتراث.
حسینی. (1393). فقه المقاصد والتنظیر. ثقافتنا, 66-57.
خوانساری. (1366). بارع جمال الدین بر غررالحکم و دررالکلم (جلد 1). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
دانایی فرد. (1389). نظریه پردازی؛ مبانی و روششناسی. تهران: سمت.
راغب اصفهانی. (1404). مفردات فی غریب القرآن. بی جا: دفترنشرالکتاب.
رهنورد, ف. ا. (1380). مدیریت فقاهت و نظریه های نوین. راهبرد, 355-368.
زملی. (1394). اصول الفقه فی نسیجه الجدید. تهران: نشر احسان.
سبحانی. (1370). مبانی حکومت اسلامی. قم: انتشارات توحید.
سنهوری. (بی تا). مصادر الحق فی الفقه الاسلامی. بیروت: دارالاحیاءالتراث العربی.
سید باقری. (1388). اجتهاد و بسترهای نظریه پردازی در فقه سیاسی شیعه در دوران معاصر. مطالعات انقلاب اسلامی.
سیوری. (1361). نضد قواعدالفقهیه علی مذهب الامامیه. قم: کتابخانه آیه الله مرعشی.
شفیعی. (1395). درآمدی بر نظریه در فقه. جستارهای فقهی و اصولی.
شفیعی. (1395). نظریه پردازی در فقه و اصول. قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
شفیعی. (1397). درآمدی بر نظریه در فقه. جستارهای فقهی و اصولی.
شفیعی سروستانی. (1395). فقه و قانونگذاری. قم: کتاب طه.
شهید اول. (بی تا). القواعد و الفوائد. قم: کتابفروشی مفید.
شیخ انصاری. (1415). القضا والشهادات. قم: لجنه تراث الشیخ الاعظم.
صدر. (1410). الاسلام یقود الحیاط. بیروت: دارالتعارف للمطبوعات.
صدر. (1417). اقتصادنا. قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
صدوق, ش. (1362). خصال. قم: جامعه مدرسین.
عبدالله ابن بیه. (1390). صنعت فتوا و احکام اقلیتها.
علامه طباطبایی. (1338). ظهور شیعه. شریعت.
علامه طباطبایی. (1373). المیزان فی تفسیر القرآن. قم: انتشارات جامعه مدرسین.
علی اکبریان. (1401). مقایسه نظریه تزاحم واجب شرطی در قانونگذاری با نظریات دیگر. فقه, 9-33.
عمید زنجانی, & موسی زاده. (1389). نظارت بر اعمال حکومت و عدالت اداری. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
فخر رازی. (1420). مفاتیح الغیب او التفسیر الکبیر. بیروت: دارالاحیاءالتراثالعربی.
فیضالله. (1983). نظریة الضمان فی الفقه الإســـلامی العام. بی جا: مکتبه التراث الاسلامی.
کرکی. (1408). جامع المقاصد. قم: موسسه آل البیت.
م. ا., & همکاران. (1425). المعجم الوسیط. قاهره: مکتبه الشروق الدولیه.
مبلغی. (1382). پارادایمهای فقهی. فصلنامه کاوشـــی نو در فقه, 3-24.
مبلغی. (1390). النظریه الفقهیه، امکانیتها و مکوناتها. فصلنامه پژوهشهای اصولی, 115-144.
متقی هندی. (2010). کنزالعمال فی سنن الاقوال و الافعال. بیروت: دار الاحیاءالتراث العربی.
محدث نوری. (1408). المستدرک. قم: مؤسسةآل البیت علیهم السلام لإحیاءالتراث.
محمصانی. (2005). العفو فی شریعه الاسلامیه. بیروت: نشر بیروت.
مفید. (1417). مقنعه. قم: مؤسسةالنشرالاسلامى.
موسوی خویی. (بی تا). مبانی تکمله المنهاج. نجف: مطبعه الاداب.
مومن. (1384). جایگاه احکام حکومتی و اختیارات ولی فقیه. قم: نشرصبح میثاق.
نایینی. (1382). تنبیه الامه و تنزیه المله. قم: بوستان کتاب.
نجفی. (1362). جواهرالکلام. بیروت: دارالاحیاء التراث العربی.
هادوی تهرانی. (1337). ولایت فقیه (مبانی ادله ها و اختیارات). تهران: موسسه فرهنگى دانش و اندیشه معاصر.