راهبردها و فرایندهای احراز شایستگی قضات در تمدن اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی، گروه معارف اسلامی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی، گرگان، ایران

2 استادیارعلوم سیاسی، گروه آموزشی الهیات، حقوق و معارف اسلامی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه گلستان(گرگان)

چکیده

شایسته گزینی در مناصب، بویژه در مسند قضاوت، از مهمترین راهبردها در حکمرانی مطلوب و دست یابی به تمدن نوین اسلامی محسوب می شود. برای نیل به این مهم، بهره مندی از تجربه گران سنگ تمدن اسلامی، از اهمیت بسزایی برخوردار است. به دلیل نقش مهم دیوان قضا در تحقق عدالت اجتماعی و امنیت و رفاه عمومی، همواره در سازمان اداری و تمدن اسلامی از جایگاهی حساس برخوردار بوده است و حاکمان اهتمام ویژه ای در تعیین شخصیت مناسب برای این جایگاه داشته اند. براین اساس، دو پرسش اساسی در دستور کار این پژوهش قرار گرفت، نخست آنکه آیا معیارها و راهبردهایی برای انتخاب دادرسان وجود داشته است؟ در صورت مثبت بودن پاسخ، پرسش ازروش ها و فرایندهای احراز صلاحیت افراد شایسته مطرح می شود. در این پژوهش، با بهره مندی از روش توصیفی – تحلیلی  و مراجعه به اسناد کتابخانه ای، ابتدا به طرح سیر تاریخی منصب قضا مبادرت شده است و سپس به تبیین پاسخ ها به پرسش های مورد نظر با الهام از متون مرتبط با آئین کشورداری اهتمام گردیده است. بر این اساس، شروط متعددی از جمله شروط صحت داوری و ویژگی های شخصیتی مورد توجه زمامداران بوده است، که از آن میان می توان به تحقیق میدانی، مصاحبه حضوری، بررسی تجارب گذشته و... برای دست یابی به انتخابی احسن اشاره نمود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Approaches and Procedures for Assessing Judges Competence in Islamic Society

نویسندگان [English]

  • gholamreza MONTAZERI 1
  • MOSTAFA MONTAZERI 2
1 Assistant Professor of History of Islamic Culture and Civilization, Department of Islamic Studies, University of Agricultural Sciences and Natural Resources, Gorgan, Iran
2 Assistant Professor, Political Science, Department of Theology, Law and Islamic Education, Faculty of Humanities, Golestan University(Gorgan)
چکیده [English]

Merit-based selection for positions, especially within the judiciary, is considered as a paramount strategies for promoting good governance and advancing a modern Islamic civilization. To attain this objective, leveraging the invaluable experiences of Islamic civilization is of utmost significance. Given the pivotal role of the Court of Justice in upholding social justice, public security and welfare, it has always held a sensitive position within the administrative framework of Islamic civilization. Rulers have consistently prioritized appointing individuals of the utmost suitability for this role. Therefore, this research endeavors to address two fundamental questions: firstly, were there specific criteria and strategies for appointing judges? If the answer is affirmative, the subsequent question pertains to the methods and processes for equipping qualified individuals for this role. This research adopts a descriptive-analytical approach and relies on library documents. it begins by tracing the historical development of the judicial role and subsequently delves into explicating the responses to these questions, drawing inspiration from texts related to the state administration. Within this context, various requirements, encompassing qualifications for sound judgment and personal attributes, have been meticulously considered by the leaders. These include elements such as field research, face-to-face interviews, reviews of past experiences, among others, aimed at achieving the most judicious selection.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Strategy
  • Judicial Role
  • Merit-Based Selection
  • Islamic Civilization and Historical Development
ابن ابی الدم، ابراهیم بن عبدالله. (1404ق/1984م). ادب القضاء. تحقیق و دراسته: محیی هلال السرحان. الطبعه الاولی. بغداد: مطبعه الارشاد.
ابن اثیر، عزّالدین علی.(1364). تاریخ کامل اسلام و ایران. ترجمه عباس خلیلی(مجلدات 1-15) و ترجمه علی هاشمی حائری( جلد16). تهران: انتشارات علمی
ابن اخوه، محمدبن احمدبن قرشی. (1367). آیین شهرداری در قرن هفتم هجری (مَعالِمُ الْقُربَه فی اَحکامِ الحِسبه). ترجمه دکتر جعفر شعار. چاپ سوم. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
ابن الندیم، محمد بن اسحاق الورّاق(1348ق). الفهرست. بیروت: دارالمعرفه
ابن بلخی. (1931م). فارسنامه. ویراستاران گای لسنرینج و رنلدالین نیکلسون. تهران: اساطیر
ابن خلدون، عبدالرحمن(1375). مقدمه ابن خلدون. ترجمه محمد پروین گنابادی. چاپ هشتم. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
ابن خلکان، احمدبن ابراهیم. (1417ق/1997م). وفیات الاعیان و انباء ابناء الزمان. طبعه جدیده منقحه و مصححه مفهرسه محمد عبدالرحمن المرعشلی. چاپ اول. بیروت: مؤسسه تاریخ العربی.
ابن مسکویه، ابوعلی. (1376). تجارب الامم. ترجمه علینقی منزوی. چاپ اول. تهران:توس.
اشپولر، برتولد (1373). تاریخ ایران در قرون نخستین اسلامی. ترجمه جواد فلاطوری. چاپ چهارم. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
اصطخری، ابراهیم بن محمد(1961م). المسالک و الممالک، بیروت: دار صادر.
امین، سیدحسن (1382). تاریخ حقوق ایران. چاپ اول. تهران : انتشارات دایره المعارف ایران شناسی.
آدینه وند، علی اصغر و علیان، مهدی(1395). حکمرانی خوب شهری در ایران: اولویت بندی مولفه ها و معرفه ها. فصلنامه راهبرد. 25(81). صص 305-338
بارتلد(1366). ترکستان نامه. ترجمه کریم کشاورز. تهران: انتشارات آگاه.
باسورث، دارلی دران و کاهن، لمبتون (1380). سلجوقیان. ترجمه یعقوب آژند. چاپ اول. تهران: انتشارات مولی.
بغدادی، بهاء الدین محمدبن مؤید(1315). التوسل الی الترسل. تهران: چاپ احمد بهمنیار
بیهقی، ابوالفضل. (1375). تاریخ بیهقی. به کوشش دکتر خلیل خطیب رهبر. تهران: انتشارات مهتاب
ثعالبی نیشابوی، ابو منصور(1368). غرر اخبار ملوک الفرس وسیرهم. با ترجمه و مقدمه زتنبرک و دیباچه مجتبی مینوی. ترجمه متن عربی محمد فضائلی. تهران: چاپخانه هفده شهریور
جهشیاری، محمد(1348). کتاب الوزراء والکتاب. ترجمه ابوالفضل طباطبایی. تهران: ترجمه ونشر.
جوینی، منتجب الدین علی بن احمد کاتب(1329). عتبه الکتبه. به تصحیح علامه محمد قزوینی و عباس اقبال. تهران : شرکت سهامی چاپ.
خنجی اصفهانی، فضل الله بن روزبهان(1364). سلوک الملوک. تهران: خوارزمی
دینوری، ابن قتیبه(1380)، امامت و سیاست. ترجمه سید ناصر طباطبایی. تهران: ققنوس.
رازی، نجم الدین.(1399). مرصاد العباد. تهران: فردوس
راوندی، محمدبن علی بن سلیمان(1364). راحه الصدور و آیه السرور در تاریخ سلجوقی. به سعی و تصحیح محمد اقبال. به انضمام حواشی و فهارس با تصحیحات لازم مرحوم محتبی مینوی. چاپ دوم. تهران : انتشارات امیرکبیر.
زهرانی، محمد مسفر(1393). نظام وزارت در دولت عباسیان (عصر آل بویه و سلجوقیان). مترجم ستار عودی. تهران: انتشارات علمی فرهنگی.
جرجی زیدان(1415ق/1994م). مؤلفات جرجی زیدان الکامله (تاریخ تمدن اسلامی). الطبعه الثالثه. بیروت: دارالجیل.
زیدان، عبدالکریم (1404ق/1984م). نظام القضاء فی الشریعه الاسلامیه. بغداد: مطبعه العانی.
ساکت، محمد حسین(1382). دادرسی در حقوق اسلامی. تهران: انتشارات میزان.
سمعانی، ابوسعد عبدالکریم بن محمد(1401ق). کتاب الانساب. بمساعده وزاره المعارف و الشئون الثقافیه الحکومت الهندیه العالیه. الطبعه الاولی. حیدر آباد: مجلس دائرة المعارف العثمانیة.
عتبی، محمد بن عبدالجبار(1382). ترجمه تاریخ یمینی. ترجمه ابوالشرف ناصح بن ظفر جرفادقانی. مصحح جعفر شعار. تهران: شرکت انتشارات علمی فرهنگی.
عطار نیشابوری، فریدالدین (1379). تذکره الاولیاء. از روی نسخه رینولد الن نیکلسون، به کوشش توکلی. چاپ هشتم. تهران: انتشارات بهزاد.
عقیلی، سیف الدین حاجی بن نظام(1364). آثار الوزراء. به تصحیح میرجلال الدین حسینی ارموی (محدث)، چاپ دوم. تهران : انتشارات اطلاعات.
علی الانباری، عبدالرزاق (1978م). منصب القاضی القضاه فی الدوله العباسیه منذ نشاته حتی نهایه العصر السلجوقی. الطبعه الاولی. بیروت: الدار العربیه للمرساعات.
عنصرالمعالی، کیکاووس بن اسکندر (1371). قابوسنامه. به اهتمام غلامحسین یوسفی. چاپ ششم. تهران: انتشارات علمی وفرهنگی.
غزالی طوسی، امام محمدبن محمد (1361). نصیحه الملوک. با تصحیح و حواشی و تعلیقات و مقدمه استاد جلال الدین همایی. تهران: انتشارات بابک.
فرای، ر.ن (1379). تاریخ ایران. ترجمه حسن انوشه. چاپ سوم. تهران : انتشارات امیرکبیر.
قدامه بن جعفر(1375). کتاب الخراج. ترجمه و تحقیق دکتر حسین قره چانلو. چاپ اول. تهران: نشر البرز.
قلقشندی، احمد بن علی. (1407ق/1987م). صبح الاعشی فی صناعه الانشاء. شرح محمد حسین شمس الدین. بیروت: دارالکتب العلمیه.
کندی، ابی عمر محمدبن یوسف. (1908م). کتاب الولاه و کتاب القضاه. مهذباً و مصححاً بقلم رفن گست. بیروت: دار الکتب العلمیة.
لمبتون، ا.ک.ا. (1380). دولت و حکومت در اسلام. ترجمه و تحقیق سیدعباس صالحی و محمدمهدی فقیهی. تهران: موسسه چاپ و نشر عروج
ماوردی، ابوالحسن علی بن محمد. (1406ق). احکام السلطانیه و الولایات الدینیه. الطبعه الثانیه. قاهره: مکتبه الاعلام الاسلامی.
ماوردی، ابوالحسن علی بن محمد(1391ق/ 1973م). ادب القاضی. بغداد : چاپ محی هلال الشرحان، رئاسه دیوان الاوقاف.
متز، آدام (1362). تمدن اسلامی در قرن چهارم هجری.‌ ترجمه: علیرضا ذکاوتی قراگزلو. چاپ اول. تهران : امیرکبیر.
محقق حلی، جعفر بن حسن هذلی مکنی به ابوالقاسم(1346). شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام. ترجمه ابوالقاسم بن احمد یزدی، به کوشش محمدتقی دانش پژوه. تهران: انتشارات دانشگاه تهران
محقق، مهدی(1374). یادنامه ابوالفضل بیهقی. مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی
مستوفی، حمدالله (1364). تاریخ گزیده. به اهتمام دکتر عبدالحسین نوایی. چاپ سوم. تهران : انتشارات امیرکبیر.
مسعودی، علی بن حسین(1390). مروج الذهب و معادن الجوهر. ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی
مقدسی، ابوعبدالله(1906م). احسن التقاسیم فی معرفه الأقالیم. بیروت: دار صادر.
مسلمی، حسین و فاضلی، سید طاهر(1397). مدل تحلیل راهبرد در منظومه فکری مقام معظم رهبری. فصلنامه راهبرد. 27(89). صص 67-94
نخجوانی، هندوشاه بن سنجربن عبدالله صاحبی(1357). تجارب السلف. به تصحیح و اهتمام عباس اقبال آشتیانی. چاپ سوم. تهران: کتابخانه طهوری.
نرشخی، محمد بن جعفر(1351). تاریخ بخارا. به کوشش محمد تقی مدرس رضوی. تهران: توس
نظام الملک طوسی، ابوعلی حسن(1378). سیاست‌نامه. به اهتمام هیوبرت دارک. چاپ چهارم. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
وطواط، رشید(1338) . نامه های رشیدالدین وطواط. اهتمام قاسم تویسرکانی. تهران: دانشگاه تهران.