تحلیل آینده‌پژوهانه مهاجرت معکوس نخبگان دانشگاهی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری آینده‏پژوهی دانشکده مدیریت دانشگاه تهران

2 استاد مدیریت دولتی، دانشکده مدیریت، دانشگاه تهران

چکیده

جامعه مهاجرین ایرانی در خارج از کشور از نظر میزان تحصیلات، یکی از باکیفیت‏ترین جوامع دور از وطن را تشکیل داده است. بسیاری از این افراد، پس از مهاجرت به کشورهای پیشرفته به تحصیلات تکمیلی می‏پردازند. بازگشت این افراد به ایران از طریق بالا بردن سرمایه انسانی کشور، راه توسعه را هموارتر خواهد کرد.
هدف پژوهش حاضر، تحلیل آینده‏نگرانه مهاجرت معکوس نخبگان دانشگاهی است. مهاجرت معکوس نخبگان دانشگاهی ناظر به پدیده‏ی بازگشت افراد پس از اخذ مدرک دکتری در خارج از کشور است. در این پژوهش با روش تحلیل لایه‏ای علت‏ها و با استفاده از ابزار مصاحبه‏ی نیمه‏ساختاریافته به بررسی استعاره/اسطوره‏ها، گفتمان/جهان‏بینی و علل کلان اجتماعی مهاجرت معکوس نخبگان دانشگاهی در ذهن اعضای هیئت علمی دانشگاه‏های وابسته به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری که در خارج از کشور تحصیل کرده‏اند؛ می‏پردازیم.
با توجه به حقوق دریافتی پایین اعضای هیئت علمی دانشگاه‏ها در مقایسه با سایر کشورها، عدم امکان جذب در دانشگاه‏ها، دوگانگی بین زندگی خصوصی و زندگی اجتماعی افراد در ایران، نگرانی نسبت به آینده فرزندان، پیچیدگی و عدم‌شفافیت، ناپایداری اقتصادی و سیاسی کشور، بوروکراسی فرایند جذب در دانشگاه‏ها و عدم امکان فعالیت در بخش صنعت کشور، روند مهاجرت معکوس نخبگان دانشگاهی به کشور، در ذهن مصاحبه‏شوندگان از چشم‏انداز روشنی برخوردار نیست.
همچنین در تلاش برای به تصویر کشیدن آینده‏های بدیل، مصاحبه‏شوندگان بر عواملی مانند رونق اقتصادی، امنیت سیاسی، برگرداندن اعتماد از دست‏رفته در عوامل اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی، تعامل با سایر کشورها، پذیرش و سازگاری با واقعیت‏های جدید جامعه، بهبود و تقویت ارتباط دانشگاه و صنعت و به‏روزرسانی شرایط استخدام و به‏کارگیری اعضای هیئت علمی تاکید داشتند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Future-Oriented Analysis of Academic Reverse Migration

نویسندگان [English]

  • Farbod Diba 1
  • Aryan Gholipour 2
  • Aliasghar Pourezzat 2
1 Ph.D candidate, Futures Studies, University of Tehran,
2 Professor, Faculty of Management, University of Tehran,
چکیده [English]

In terms of education, the population of Iranian immigrants abroad has created one of the highest quality communities far from home. Many of these people pursue postgraduate studies after migrating to developed countries. The return of these people to Iran will increase the country's human capital and pave the way for development. 
The aim of this research is a future-oriented analysis of the reverse migration of academic elites. The reverse migration of academic elites observes the phenomenon of the return of individuals after obtaining a Ph.D. abroad. In this study, the Causal Layered Analysis (CLA) method and semi-structured interview tools employed to examine metaphors/myths, discourse/worldview, and macro-social causes of reverse migration of academic elites in the minds of university faculty members of universities affiliated to the Ministry of Science, Research and Technology who have studied abroad.
Due to the relatively low salaries of university faculty members compared to other countries, the impossibility of employment in universities, the duality between personal and social life of individuals in Iran, concerns about the future of children, complexity and lack of transparency, economic and political instability of the country, the bureaucracy of the university employment process and the impossibility of working in the country's industrial sector, the process of reverse migration of academic elites to the country, do not have a clear vision in the minds of the interviewees.
At the same time, in an attempt to present alternative futures, factors such as economic prosperity, political stability, restoring lost confidence in social, cultural, economic, and political factors, engagement with other countries, recognition and adaptation to new realities of society, improving and strengthening the relationship between universities and industry, and modernizing the conditions of employment and recruitment of faculty members have been emphasized.

کلیدواژه‌ها [English]

  • emigration
  • reverse migration
  • academic Elites
  • Futures Studies
  • Causal Layered Analysis (CLA)
ابراهیمی، یزدان (1381)، بررسی عوامل اقتصادی مؤثر به تمایل دانشجویان رشته‏های برق و کامپیوتر به مهاجرت، پژوهشوبرنامه‏ریزیدرآموزشعالی، شماره 23 و 24، صص: 75-96.
بِل، وندل (1392)، مبانی آینده‏پژوهی، تقوی، مصطفی و محقق، محسن، تهران: موسسه آموزشی و تحقیقاتی صنایع دفاعی، مرکز آینده‏پژوهی علوم و فناوری دفاعی، چاپ اول.
بیرنگ، علی مرتضی (15/11/1396)، در سال‏های اخیر مهاجرت معکوس نخبگان محقق شده است، بازیابی شده در تاریخ 15/6/1397، پایگاه اطلاع‏رسانی بنیاد ملی نخبگان، https://www.bmn.ir
توکل، محمد؛ عرفان‏منش، ایمان (1394)، رهیافت تلفیقی جامعه‏شناسی علم به مهاجرت نخبگان با تأکید بر جامعه ایران، سیاست علم و فناوری، شماره 2، صص 83-100.
توکل، محمد؛ عرفان‏منش، ایمان (1393)، فراتحلیل کیفی مقالات ناظر بر مسئله فرار مغزها در ایران، بررسی مسائل اجتماعی ایران، دوره 5، شماره 1، صص 45-75.
جوادزاده، پدرام (1394)، علل اجتماعی مهاجرت نخبگان ایرانی به دانشگاه های آمریکا، مدیریت فرهنگی، شماره 28، صص 95-111.
جواهری، فاطمه؛ سراج‏زاده، سید حسین (1384)، جلای وطن: بررسی عوامل موثر بر گرایش دانشجویان به مهاجرت به خارج از کشور، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی، شماره 50-51، صص 53-88.
حکیم‏زاده، رضوان؛ طلایی، ابراهیم؛ جوانک، ماندانا (1392)، تاثیر عوامل آموزشی، اجتماعی و فرهنگی بر تمایل به مهاجرت از کشور در دانشجویان دانشگاه تهران، پژوهش و برنامه‏ریزی در آموزش عالی، شماره 69، صص 81-102.
ذاکرصالحی، غلامرضا (1386)، فراتحلیل مطالعات انجام شده در زمینه‏ی جذب نخبگان و پیشگیری از مهاجرت آنان، جامعه‏شناسی ایران، دوره هشتم، شماره 1، صص 113-135.
ذکائی، محمد سعید(1385)، جوانان، جهانی شدن و مهاجرت‏های بین‏المللی: پژوهشی در میان نخبگان جوان، جامعه‏شناسی ایران، دوره هفتم، شماره 2، صص 41-75.
راهشخو، مریم؛ رفیعیان، مجتبی؛ امینی، الهام (1391)، بررسی نقش عوامل اجتماعی و فرهنگی بر مهاجرت دانشجویان ایرانی به خارج از کشور (نمونه موردی: دانشگاه علوم پزشکی پته، شهر پچ کشور مجارستان)، پژوهش اجتماعی، شماره شانزدهم، صص: 83-104.
رنانی، محسن؛ شیرازی، همایون؛ صادقی عمروآبادی، بهروز (1393)، بررسی عوامل موثر بر جریان مهاجرت از ایران با استفاده از مدل پانل پویا،  تحقیقات اقتصادی، دوره 49، شماره 2، صص 337-362.
زلفی‏گل، محمدعلی (1383)، مهاجرت ژنها، رهیافت، شماره 34، صص: 13- 22.
شاه‏آبادی، ابوالفضل؛ پورمتقی آلمانی، صفیه (1390)، نقش مهاجرت مغزها بر بهره‏وری کل عوامل اقتصاد ایران (1345-1385)، رفاه اجتماعی، شماره 42، صص 411-444.
صادقی، عباس و افقی، نادر (1384)، نقش دانشگاه ها درکاهش مهاجرت نخبگان، رهیافت: شماره 36، صص: 22-30.
صالحی عمران، ابراهیم (1385)، بررسی نگرش اعضای هیئت علمی نسبت به علل مهاجرت نخبگان به خارج از کشور (مورد مطالعه: دانشگاه مازندران)، نامه علوم اجتماعی، شماره 28، صص 56-80.
صحبتی‏ها، فریبا؛ جمالی مهموئی، حمیدرضا، منصوریان، یزدان (1392)، مطالعه‏ی علم‏سنجی مهاجرت نخبگان ایرانی به دانشگاه‏های آمریکا، تحقیقات کتابداری و اطلاع‏رسانی دانشگاهی، دوره 47، شماره 3، صص 273-286.
فلاحی، کیومرث (1394)، بررسی رابطه تعلق خانوادگی، هویت ملی و پایبندی به ارزش‏ها با میزان مهاجرت دانش‏آموزان المپیادی به خارج از کشور، خانواده و پژوهش، شماره 29، صص 93-110.
فلاحی، کیومرث؛ منوریان، عباس (1387)، بررسی عوامل مهاجرت نخبگان (سرمایه‏های انسانی) و ارائه راهبردهای مناسب برای پیشگیری از این پدیده، دانش و توسعه، شماره 24، صص 107-136.
قانعی‏راد، محمد امین (1383)، توسعه نامتوازن آموزش عالی: بیکاری دانش‏آموختگان و مهاجرت نخبگان، رفاه اجتماعی، شماره 15، صص 169-207.
قلی‏پور، آرین و روشن‏دل اربطانی، طاهر (1389)، مدیریت استعدادها: کژ کارکردهای رسانه‏های جمعی در تشدید روند مهاجرت نخبگان، پژوهش‏های مدیریت، شماره 8، صص 19-35.
قلی‏پور، آرین؛ فتاحی، مهدی؛ پیران‏نژاد، علی (1386)، تاثیر عدالت اجتماعی بر مهاجرت نخبگان، رهیافت، شماره 40، صص 35-45.
محسنی تبریزی، علیرضا؛ عدل، ماندانا (1386)، بررسی عوامل روان‏شناختی اجتماعی موثر بر تمایل اعضا هیئت علمی دانشگاه‏های شهر تهران به مهاجرت به خارج، نامه انجمن جمعیت شناسی ایران، شماره 4، صص 70-98.
مقدس، علی‏اصغر؛ شرفی، زکیه (1388)، بررسی عوامل برانگیزاننده‏ی گرایش به مهاجرت‏های بین‏المللی جوانان 18-30 ساله‏ی شهرهای شیراز و ارسنجان، جامعه‏شناسی ایران، دوره دهم، شماره 1، صص 162-190.
میرترابی، سعید و خاوری‏نژاد، سعید (1393)، علل مهاجرت نخبگان از ایران از منظر اقتصاد سیاسی بین‏الملل (با تاکید بر دهه‏ی 1380)، تحقیقات سیاسی بین‏المللی، شماره نوزدهم، صص: 199-233.
 
Cohen, N. (2013). “From nation to profession: Israeli state strategy toward highly-skilled return migration, 1949-2012”. Journal of Historical Geography, Vol. 42, Pp. 1-11.
Dai, T., Liu, X., Xie, B. (2015). “Brain drain reversal and return subsidy”. Journal of Comparative Economics, Vol. 43, Pp. 443–455.
Gaulé, P., (2014). Who comes back and when? Return migration decisions of academic scientists, Economics Letters, Vol. 124 p. 461–464.
Inayatullah, S.; Izgarjan, A.; Kuusi, O.; Minkkinen, M., (2016). Metaphors in futures research, Futures, Vol. 84 p. 109–114.
Inayatullah, S. (1998). “CAUSAL LAYERED ANALYSIS, Poststructuralism as method”. Futures, Vol. 30, No 8, Pp. 815-829.
International Centre for Migration Policy Development (ICMPD). (2005). HIGHLY SKILLED MIGRATION.
International Organization for Migration. (2014). Global Migration Trends: an overview.
National Science Foundation. (2017). 2015 DOCTORATE RECIPIENTS FROM U.S. UNIVERSITIES, Available at: https://www.nsf.gov.
Samet, K., (2013). Circular migration between the North and the South: Effects on the source Southern economies, Procedia - Social and Behavioral Sciences, Vol. 93, p 2234 – 2250.
United Nations. (2013 a). “International migration and development”. Report of the Secretary-General.
United Nations. (2013 b). “World Migration in Figures”, available at: http://www.oecd.org/els/mig/dioc.htm.
Wu, C.; Wilkes, R., (2017). International students’ post-graduation migration plans and the search for home, Geoforum, Vol. 80,p 123–132.