ماهیت راهبردی و مکانیزم تشخیص ِاحکام حکومتی در روند حکمرانی اسلامی با تاکید بر دیدگاه امام‌خمینی (ره)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه امام صادق (ع)

2 استادیار، دکتری علوم سیاسی دانشگاه شاهد

چکیده

در نظام سیاسی اسلام، راهبرد حکم حکومتی مکانیزمی مناسب برای اداره جامعه براساس مقتضیات جدید و در چارچوب احکام اسلامی است. امام‌خمینی (ره) به‌عنوان طراح نظریه حکمرانی ولایت‌فقیه در دوره معاصر و بنیان‌گذار جمهوری اسلامی ضمن پرداختن به مسائل فقهی و نظری مربوط به «حکم حکومتی» در عرصه حکمرانی برای اداره جامعه و خروج از بن‌بست، به آن التزام داشته‌اند. به‌دلیل سوءبرداشت در فهم منطق ادراکی امام‌خمینی (ره)، دیدگاه و رفتار سیاسی ایشان در رابطه با مسئله حکم حکومتی گاه مورد انتقاد برخی جریانات سیاسی و دینی بوده است. در این راستا، این مقاله با هدف ابهام‌زدایی از ماهیت و مکانیزم تشخیص احکام حکومتی در دیدگاه امام‌خمینی (ره) تقریر شده است. این مقاله با روش کیفی از نوع توصیفی‌-تحلیلی درصدد پاسخ به این سوال است: ماهیت حکم حکومتی در روند حکمرانی اسلامی مبتنی بر دیدگاه فقهی امام‌خمینی چیست و مکانیزم شناخت آن چگونه است؟ یافته‌های پژوهش حاکی از این است که می‌توان در دیدگاه امام ‌خمینی (ره) برخلاف دیدگاه­های رایج، حکم حکومتی را به دو قسم حکم حکومتی ثابت و متغیر تقسیم کرد و با ارائه مکانیزم‌هایی به شناسایی و تفکیک احکام حکومتی ثابت از متغیر پرداخت. در دیدگاه امام‌ خمینی (ره) مبانی شرعی احکام حکومتی، ثابت بوده و در مقام اجرا و در گذر زمان به‌تبع مصالح عامه، احکام حکومتی مبتنی بر مبانی شرعی تغییر می‌‌یابد. امام (ره) در مواردی که بین ثابت و متغیر بودن احکام حکومتی تردید وجود دارد، به تبیین مقتضای اصل عملی در این باره می‌پردازند.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Strategic Nature and Deducting Mechanism for Governmental Verdicts in the Procedure of Islamic Governance Emphasizing the View of Imam Khomeini

نویسندگان [English]

  • Mahdavi Asghar Agha 1
  • Mahdi Naderi 2
1 Associate Professor of Jurisprudence and Fundamentals of Islamic Law, Imam Sadegh University
2 Assistant Professor of Political Science, Shahed University
چکیده [English]

In the Islamic political system, the strategy of governmental verdicts works as a proper mechanism for managing the society based on new requirements in the framework of Islamic rules. As the designer of Guardianship of the Islamic Jurist (Wilayah al-Faqih) as a governance theory and as the founder of the Islamic Republic of Iran, Imam Khomeini, alongside dealing with the theoretical and jurisprudential aspects of governmental verdicts, adhered to such verdicts as tools for exiting dead-end situations. Due to failures in comprehending the logic of Imam Khomeini’s thoughts in issuing governmental verdicts, some religious and political groups criticized his political viewpoint and behavior. In this line, this paper aims at disambiguating the nature and mechanism of deducting governmental rules from Imam Khomeini’s viewpoint. To this end, using the qualitative approach and the descriptive-analytical research method, this paper is to answer a fundamental question: “Based on Imam Khomeini’s jurisprudential viewpoint, what is the nature and mechanism of issuing governmental verdicts in the procedure of Islamic governance?”. The findings show that there are two types of governmental verdicts in Imam Khomeini’s viewpoint, namely constant and variable. Thereupon, the authors propose mechanisms for categorizing every verdict in either of these two types. In Imam Khomeini’s thinking, the legal fundamentals of deduction are constant. However, they vary through the time in accordance with public expediency. For those cases wherein there are skeptics between constant and variable verdicts, Imam Khomeini has explained the pragmatic principle requirements.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Time and location requirements
  • governmental verdict
  • constant governmental verdict
  • the variable governmental verdict
رحمانی فرد سبزواری، ع. (1399). تمایز حکم حکومتی با سایر احکام شرعی. گفتمان فقه حکومتی، 7-24.
مقداد ، ف. (بی تا). نضدالقواعد الفقهیة. قم: منشورات مکتبة آیت لله.. النجفی.
ابن‌سینا. (1404). الشفاء، الالهیات (جلد 1). قم: منشورات مکتبه آیت الله العظمی المرعشی النجفی.
اسماعیلی, م., & طحان نظیف, ه. (1391). نسبت سیاست‌های کلی نظام با احکام حکومتی در حقوق اساسی ایران. پژوهشنامة حقوق اسلامی, 13(35), 73-94.
انصاری، ش. (1419). فرائد الاصول. قم: مجمع الفکر الإسلامی.
بهروزی لک، غ.، & بدرآبادی، ه. (1393). ملاک احکام حکومتی در فقه سیاسی شیعه. علوم سیاسی, 53-74.
پرور ، ا. (1394). احکام حکومتی: چرایی، چیستی و چگونگی. قم: کتاب فردا.
ثانی، ش. (بی تا). القواعد والفوائد (نسخه عبدالهادی حکیم، جلد 1). قم: مکتبة المفید.
حر عاملی، ش. (بی تا). وسائل الشیعة ج12. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
حکیم، م. (1979). الاصول العامة للفقه المقارن. بی جا: مؤسسة آل البیت.
حلی، ا. (1368). تبصرة المتعلمین. بی جا: انتشارات فقیه.
حلی، ن. (1409). شرایع الاسلام (نسخه صادق شیرازی). تهران: انتشارات استقلال.
خمینی، ر. (1378). صحیفه امام. تهران: موسسه حفظ و نشر آثار امام‌خمینی (ره).
خمینی ، ر. (1412). المکاسب المحرمة. قم: مؤسسة اسماعیلیان.
خمینی(ب) ، س. (بی تا). مناهج الوصول الی علم الاصول ج1. تهران: مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
خمینی، ر. (1357). ولایت فقیه. تهران: مؤسسة انتشارات امیر کبیر.
خمینی، ر. (1410). کتاب البیع (جلد 2). قم: مؤسسة اسماعیلیان.
خمینی، ر. (1411). تهذیب الاصول (جلد 3). قم: دار الفکر.
خمینی، ر. (1418). الاجتهاد و التقلید. تهران: مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
رجایی، ف. (1395). بررسی مبانی مشروعیت حکم حکومتی. فقه حکومتی, 36-52.
زلمی، ا. (1375). خاستگاه‌های اختلاف در فقه مذاهب. مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی.
ساورسفلی، م. (1384). حکم حکومتی در سیره نظری و عملی امام‌خمینی (ره). قم: معارف.
شهید اول. (بی تا). القواعد والفوائد (نسخه تحقیق دکتر عبدالهادی حکیم, جلد 1). قم: مکتبة المفید.
شیخ صدوق. (1425). علل الشرائع (جلد 1). قم: مکتبه الحیدریه.
صدر، س. (1402). اقتصادنا. بیروت: دار التعارف للمطبوعات.
صدوق، م. (1404). من لایحضره الفقیه،تحقیق (نسخه علی اکبر غفاری). قم: جامعة المدرسین.
طباطبائی ، س. (1363). نهایة الحکمة،ج1. تهران: انتشارات الزهرا.
طباطبائی، س. (1371). مجموعه مقالات و پرسش‌ها و پاسخ‌ها. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
طباطبائی، س. (بیتا). فرازهایی از اسلام. قم: انتشارات جهان‌آرا.
طوسی، م. (1387). مبسوط (جلد 2). تهران: المکتبة المرتضویة.
طوسی، م. (1404). اختیار معرفة الرجال (جلد 2). قم: مؤسسة آل البیت.
طوسی، م. (1417). کتاب الخلاف (جلد 5). قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
طوسی، م. (بی تا). استبصار (نسخه تحقیق السید حسن الخرسان، تصحیح الشیخ محمد الآخوندی, جلد 3). قم: دار الکتب الاسلامیة.
قرضاوی، ی. (1409). الخصائص العامة للاسلام. قاهره: مکتبة وهبة.
کاشف‌الغطاء، م. (1361). تحریر المجلة (جلد 3). قم: مکتبه فیروزآبادی.
کلینی، م. (1367). الکافی (نسخه تحقیق علی اکبر غفاری, جلد 7). بی جا: دارالکتب الاسلامیة.
گرجی، ا. (1396). مقالات حقوقی (جلد 2). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
مازندرانی، م. (بی تا). شرح اصول الکافی (جلد 12). بی جا.
محمدی، س. (1398). تحلیل حکم حکومتی در فقه سیاسی. تهران: فرزانگان دانش.
محمصانی، ص. (1358). فلسفه قانون گذاری در اسلام، ترجمه اسمائیل گلستانی. تهران: امیرکبیر.
مطهری، م. (1368). شش مقاله،ختم نبوت. تهران: انتشارات صدرا.
مفید، ش. (1410). المقنعه. قم: جامعة المدرسین.
مکارم شیرازی, ن. (1370). القواعد الفقهیة (جلد 1). قم: مدرسه الامام على بن ابى طالب( ع).
ملک افضلی اردکانی, م (١٣٩٠)حکم حکومتی در قانون اساسی و جایگاه آن. حکومت اسلامی١٦ (٦٢) صفحات ٧٤-٥٣,
نائینی، م. (1378). تنبیه الامة و تنزیه الملة. تهران: شرکت سهامی انتشار.
نجفی، ش. (1362). جواهرالکلام. قم: دار الکتب الاسلامیة.
نجومیان، ح. (1348). زمینه حقوق تطبیقی در نظام‌های حقوقی اسلام، فرانسه، انگلیس و روسیه. مشهد: کتابفروشی جعفری.
نصیرالدین الطوسی، م. (1364). اخلاق ناصری. تهران: خوارزمی