آینده‌پژوهی انقلاب اسلامی با نگرشی به تحولات فرهنگی ـ اجتماعی ایران امروز

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار علوم سیاسی دانشگاه علوم اسلامی شهید محلاتی، قم، ایران

2 استادیار جامعه‌شناسی دانشگاه علوم اسلامی شهید محلاتی، قم، ایران.

چکیده

وقوع برخی تغییرات ناهمسو با ارزش‌ها و شیوه‌های مألوف و مسلط در فضای فرهنگی اجتماعی جامعه ایران، این سؤال را ایجاد کرده است که با وجود این تغییرات، آینده مطلوب برای انقلاب اسلامی چگونه رقم خواهد خورد؟ فرض بر آن است که این تغییرات در صورت فعال‌سازی ظرفیت‌های گره‌گشای فقه شیعه، قابلیت هضم و درونی‌سازی داشته و نمی‌تواند پایداری انقلاب اسلامی را در معرض تهدید قرار دهد. با اتکا به نظریه کارکردگرایی ساختاری پارسونز و سیاست هویت برای فهم این تغییرات و استفاده از روش سناریوپردازی و نرم‌افزار Micmac برای شناسایی متغیرهای کلیدی(راهبردی)، با اتکا به منابع کتابخانه‌ای و اسنادی و همچنین، مصاحبه با صاحب‌نظران، این یافته‌ها به‌دست‌آمده که این تحولات اگرچه نمی‌تواند سبب فروپاشی سیاسی به‌عنوان یکی از سناریوهای ممکن شود، اما می‌تواند در تسریع شکل‌گیری جنبش‌های ریزوم‌وار، آشوب‌های کور و استحاله به‌عنوان سناریوی محتمل برای آینده انقلاب اسلامی تأثیرگذار باشد. همچنین یافته‌ها نشان می‌دهد که رقم خوردن آینده مطلوب انقلاب اسلامی با توجه به تحولات حوزه فرهنگی اجتماعی ایران امروز، منوط به فعال‌سازی ظرفیت‌های گره‌گشا و بن‌بست‌شکن فقه شیعه برای ارائه پاسخ معتبر به این تغییرات و درونی‌سازی آنها از یک‌سو و کارآمدی نظام جمهوری اسلامی ایران در حل و رفع چالش‌های زندگی روزمره مردم با اتکا به ظرفیت‌های داخلی و احیای انسجام نخبگان و جریان‌های سیاسی کشور، از سوی‌دیگر می‌باشد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Future Studies of the Islamic Revolution through the Analysis of the Socio-Cultural Developments of Contemporary Iran

نویسندگان [English]

  • mostafa ghorbani 1
  • Ehsan Mostafapour 2
1 Assistant Professor of Political Science, Shahid Mahalati University of Islamic Sciences, Qom, Iran
2 Assistant Professor of Sociology, Shahid Mahalati University of Islamic Sciences, Qom, Iran.
چکیده [English]

The emergence of some dynamics inconsistent with the familiar and dominant values and practices in the socio-cultural environment of Iranian society has raised the question that despite these dynamics, how will the ideal future for the Islamic revolution be determined? It is assumed that these dynamics will be able to be internalized in case of activation of the broad capacities of Shia jurisprudence and cannot threaten the stability of the Islamic revolution. Relying on Parsons' theory of structural functionalism and identity politics, to understand these developments and using scenario planning method and Micmac software to identify key (strategic) variables, relying on library and documentary sources as well as interviews with experts, these findings have been obtained that Although these developments cannot cause political collapse as one of the possible scenarios, they can be effective in accelerating the formation of blind riots and transformation as a possible scenario for the future of the Islamic Revolution. Also, the findings show that the establishment of the desirable future of the Islamic Revolution, according to the developments in the cultural and social field of contemporary Iran, depends on the activation of the foundation-breaking capacities of Shia jurisprudence to provide a valid answer to these developments and their internalization on the one hand, and the efficiency of the Islamic Republic For solving the challenges of people's daily life by relying on internal capacities and reviving the unity of elites and political currents of the country on the other.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Future Studies
  • Islamic Revolution
  • Socio-cultural Developments
  • Urban Middle Class
  • Dynamic Jurisprudence
  • Effectiveness
آزاد ارمکی، تقی (1382). تجربه جهانی و گسست فرهنگی ـ اجتماعی ایران. تهران: پژوهشکده علوم انسانی و اجتماعی جهاد دانشگاهی.
آزاد ارمکی، تقی و غفاری، غلامرضا (1383). جامعه‌شناسی نسلی در ایران. تهران: پژوهشکده علوم انسانی و اجتماعی.
احمدی، حمید (1390). بنیادهای هویت ملی ایرانی: چهارچوب نظری هویت ملی شهروندمحور. تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
بحرانی، محمدحسین (1388). طبقه متوسط و تحولات سیاسی در ایران معاصر(1320-138). تهران: آگاه.
بشیریه، حسین (1400). جامعه‌شناسی سیاسی ایران: دوره جمهوری اسلامی. تهران: نگاه معاصر.
بلاندل، جین (1378). حکومت مقایسه‌ای. ترجمه علی مرشدی‌زاد، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
بودریار، ژان (1390). جامعه مصرفی. ترجمه پیروز ایزدی، نشر ثالث.
تاجیک، محمدرضا (1398). زیست جنبش (این جنبش یک جنبش نیست). تهران: نگاه معاصر.
ترکاشوند مرادآبادی، محمد؛ زندی، لیلا و شمس قهفرخی، فریده (1402). تغییرات جمعیتی ایران و پیامدهای امنیتی آن در آینده. مطالعات توسعه اجتماعی ـ اقتصادی، 1(1)، 230-263.
حاجی ناصری، سعید و شیخ‌سرایی، نجف (1396). آینده‌‌پژوهی انقلاب اسلامی ایران. فصلنامه علمی پژوهش‌های انقلاب اسلامی، 6(21)، 129-152.
حاجیانی، ابراهیم (1391). مبانی، اصول و روش‌های آینده‌پژوهی. تهران: دانشگاه امام صادق (علیه‌السلام).
حاجیانی، ابراهیم و قصاع، محمود (1392). آینده و سناریونگاری؛ طبقه‌بندی روش‌ها و دسته‌بندی سناریوها. راهبرد اجتماعی فرهنگی، 8(2)، 33-62.
خاشعی، رضا (1390). سفر به آینده؛ آینده‌پژوهی، مفاهیم، مبانی و روش‌ها. تهران: هنر رسانه.
دارابی، علی (1396). آینده‌پژوهی انقلاب اسلامی بیم‌ها و امیدها. تهران: امیرکبیر.
رصدخانه مهاجرتی ایران (1401). سالنامه مهاجرتی ایران. تهران: دانشگاه شریف.
رضایی بحرآباد، حسن؛ مجدی، علی‌اکبر؛ صدرنبوی، ‌رامپور و بهروان، حسین (1398). فرآیند تغییرات فرهنگی ایرانیان (تحلیل روایت تغییرات چند فرد ایرانی در چند دهه اخیر). مطالعات فرهنگی و ارتباطات، 57(15)، 11-50.
رفیع‌پور، فرامرز (1377). توسعه و تضاد. تهران: سهامی انتشار.
ریتزر، جرج (1390). مبانی نظریه جامعه‌شناسی معاصر و ریشه‌های کلاسیک آن. ترجمه شهناز مسمی پرست، بی‌جا: بی‌نا.
زهیری، علیرضا (1399). گذار نسلی در تجربه جمهوری اسلامی ایران. فصلنامه علمی پژوهش های انقلاب اسلامی، 8(28)، 97-119.
ستاری، سجاد (1395). قرارداد اجتماعی خاورمیانه‌ای (ماهیت، امکان و نحوه وجود). دولت‌پژوهی، 2(5)، 1-28.
شادلو، عباس (1386). تکثرگرایی در جریان اسلامی. تهران: وزرا.
عیوضی، محمدرحیم (1394). تحلیلی بر چارچوب مطالعاتی آینده انقلاب اسلامی. تهران: آفتاب توسعه.
فلاح، فاطمه (1401). تحلیلی از وضعیت گروه‌های مرجع در ایران. مرکز رصد فرهنگی: https://ircud.ir/fa/content/283962
فوزی تویسرکانی، یحیی (1384). تحولات سیاسی اجتماعی بعد از انقلاب اسلامی در ایران. جلد دوم، تهران: عروج.
قربانی، مصطفی و نوری اصل، احد (1401). جریان‌شناسی سیاسی بر مبنای نسبت جریان‌های سیاسی با انقلاب اسلامی و مسائل آن. تهران: وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح.
قوام، سیدعبدالعلی (1373). سیاست‌های مقایسه‌ای قومس. تهران: سمت.
قیصری، نوراله و قربانی، مصطفی (1400). گفتمان‌های هویتی و منازعات نخبگان سیاسی؛ الگوی نظری تبیین منازعات نخبگان سیاسی در ج.ا.ایران. پژوهش‌های سیاست اسلامی، 9(20)، 44-68.
کاستلز، مانوئل (1380). عصر اطلاعات: اقتصاد، جامعه و فرهنگ (قدرت هویت). مترجمان احد علیقلیان و افشین خاکباز، تهران: طرح نو.
کاظمی، حجت و بصیرنیا، غلامرضا (1399). منازعات درونی ساخت سیاسی و چالش بازتولید فرهنگی در جمهوری اسلامی ایران. فصلنامه علمی مطالعات میان فرهنگی، 13(37)، 9-35.
کلانتری، ابراهیم (1393). کارآمدی نظام سیاسی مبتنی بر نظریه ولایت فقیه و ابزارهای آن. فصلنامه سیاست، 44(3)، 465-481.
مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری (1396). آینده‌پژوهی ایران. تهران: مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری.
مقدم‌فر، حمیدرضا و محسنی آهویی، ابراهیم (1400). جنگ شناختی؛ علم پیروزی در نبرد ذهن‌ها. تهران: خبرگزاری تسنیم.
مقدم‌فر، عطاءالله (1397). تحول و جایگاه طبقه متوسط در ایران معاصر. تهران: آریابان.
نش، کیت (1394). جامعه‌شناسی سیاسی معاصر: جهانی شدن، سیاست و قدرت. تهران: کویر.
نیری، هومن؛ رفیعی، ابوذر و سمیعی اصفهانی، علیرضا (1384). تغییرات سرمایه فرهنگی و اقتصادی طبقه متوسط جدید و تأثیر آن بر رفتار سیاسی این طبقه در ایران پس از انقلاب (1397-1384). جامعه‌شناسی سیاسی ایران، 2(3)، 105-139.
واعظی‌نژاد، محمد (1396). آینده‌پژوهی و روش‌های آن: http://pajoohe.ir/ Futures-Study__a-63721.aspx
وحدت، فرزین (1390). رویارویی فکری ایران با مدرنیت. ترجمه مهدی حقیقت‌خواه، تهران: ققنوس.
هریس، کوان (1398). انقلاب اجتماعی (سیاست و دولت رفاه در ایران). ترجمه محمدرضا فدایی، تهران: شیرازه.
 
Bayat, A. (2013). Life as politics: How ordinary people change the Middle East. Stanford University Press.