تحلیل نهادی بر توسعه سیاست‌زدگی جامعه ایرانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری دانشگاه تهران

2 هیپت علمی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران

چکیده

جامعه مدرن به دلیل پیچیدگی و تقسیم‌کار دقیق که به وجود آورنده تکثر و تنوع است، نیازمند مشارکت و فعالیت نهادهای میانجی برای تجمیع، انتقال و پیگیری مطالبات از نظام سیاسی است. در جامعه ایرانی نیز از آغاز مشروطیت به دلیل تغییرات بزرگ در فضای سیاسی، مجلس شورا و احزاب سیاسی به‌عنوان نهادهای میانجی وارد عرصه سیاست شده و به نقش آفرینی پرداخته‌‌اند. دغدغه اصلی این پژوهش بررسی عملکرد نهادهای سیاسی در انتقال و پیگیری مطالبات و واسطه‌گری میان دولت و جامعه در راستای کاهش سیاست‌زدگی در جامعه است؛ بنابراین در ابتدا سطح نهادمندی در احزاب سیاسی و مجلس شورای اسلامی با استفاده از الگوی چهارگانه هانتینگتون مبتنی بر تطبیق‌پذیری، پیچیدگی، استقلال و انسجام مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج حاصله بیانگر چالش‌های اساسی ازجمله عدم تناسب با پیچیدگی‌های جامعه امروزی و غفلت از همبستگی کارکردی، تأثیرپذیری از نظام سیاسی و ضعف در انسجام و اعتماد درونی در نهادهای سیاسی مذکور است که موجب بحران نهادمندی شده است. در ادامه آثار این بحران بر جامعه ایرانی با محوریت نقش آن در توسعه سیاست‌زدگی ارزیابی شده است که پیامدهایی چون کاهش اعتماد نهادی و تضعیف زمینه‌های شکل‌گیری نهادها، ارجحیت یافتن منافع گروهی و خصوصی بر منافع عمومی، پیشی گرفتن مشارکت سیاسی بر فرهنگ رقابت و تضعیف قواعد بازی مدنی و درنهایت افزایش خشونت در غیاب راهکارهای مسالمت‌آمیز برای پیگیری مطالبات به همراه داشته است. کارکرد نامناسب نهادها به‌عنوان عناصر میانجی موجب شده است درخواست‌ها و مطالبات متنوع و متعدد جامعه متوجه نظام سیاسی شود. عدم توانایی نظام سیاسی در پاسخ‌گویی به مطالبات، بسترساز تقویت رویکردهای سیاسی به حل مسائل و توسعه سیاست‌زدگی در جامعه شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Institutional Analysis on the Development of Overpoliticization of Iranian Society

نویسندگان [English]

  • mostafa jahanbakhsh 1
  • hamid ahmadi 2
1 Doctoral student of University of Tehran
2 full professor of Law and Political Science University of Tehran
چکیده [English]

Modern society, due to the complexity and precise division of labor that creates plurality and diversity, requires the participation and activity of intermediary institutions to collect, transfer and follow up demands from the political system. Also in Iranian society, since the beginning of constitutionalism, due to major changes in the political environment, parliament and political parties have entered the political arena and played a role as mediating institutions. The main concern of this research is to investigate the performance of political institutions in transferring and following up the demands and mediating between the government and society in order to alleviate politicization in society. Therefore, at first, the institutional level in political parties and the Islamic parliament has been investigated using Huntington's four model based on versatility, complexity, independence and coherence. The results show the basic challenges, including the lack of fit with the complexities of today's society and the neglect of functional correlation, the affectability of the political system, and the weakness of cohesion as well as the internal trust in aforementioned political institutions, which cause an institutional crisis. in the following, the effects of this crisis on the Iranian society have been evaluated, focusing on its role in the development of overpoliticization that has consequences. these consequences include the reduction of institutional trust and the weakening of the grounds for the formation of institutions, preferring group and private interests over public interests, overtaking political participation over the culture of competition and weakening the rules of the civil game, and ultimately increasing violence in the absence of peaceful solutions to pursue demands. The inappropriate functioning of the institutions as mediating elements has caused the diverse and numerous requests and demands of the society to be directed at the political system. The inability of the political system to respond to the demands has become a platform for strengthening political approaches to solving problems and developing politicization in the society.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Politicization
  • Institutional Crisis
  • Praetorian Society
  • Political Currents
  • Islamic Parliament
ازغندی، ع. (1382). تاریخ تحولات سیاسی و اجتماعی ایران (1357-1320). تهران: انتشارات سمت.
اسمیت، د. (1386). برآمدن جامعه شناسی تاریخی. (ه. آقاجری، مترجم) تهران: انتشارات مروارید.
اولسون، د. (1382). نهادهای مرد‌م‌سالار قانون‌گذاری، دیدگاهی مقایسه‌ای. (ع. طیب، مترجم) تهران: مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی.
آزاد ارمکی، ت. (1391). بنیانهای فکری نظریه جامعه ایرانی. تهران: نشر علم.
آزاد ارمکی، ت. و جنادله، ع. (1393). پیکربندی نهادی مبتنی بر موازنه قدرت در جامعه سنتی ایران (بازخوانی تحولات ایران از صفویه تا قاجاریه براساس رویکرد نهادگرایی تاریخی). مجله جامعه شناسی ایران، دوره پانزدهم، شماره 3.
آزاد ارمکی، ت. و عالمی نیسی، م. (1391). اختلال در انسجام کارکردی میان نهادهای جامعه، از نظریه تا شاخص‌سازی بومی. راهبرد اجتماعی فرهنگی، دوره 1، شماره 4.
آقابخشی، ع. و افشاری راد، م. (1383). فرهنگ علوم سیاسی. تهران: نشر چاپار.
بشیریه، ح. (1378). جامعه مدنی و توسعه سیاسی در ایران: گفتارهایی در جامعه شناسی سیاسی. تهران: موسسه نشر علوم نوین.
بشیریه، ح. (1380). آموزش دانش سیاسی؛ مبانی علم سیاست نظری. تهران: نشر نگاه معاصر، چاپ دوم.
بشیریه، ح. (1380). موانع توسعه سیاسی در ایران. تهران: گام نو.
بشیریه، ح. (1383). عقل در سیاست. تهران: نشر نگاه.
بهنیا، م. (1385). وظایف و اختیارات رئیس مجلس شورای اسلامی در مجموعه قوانین و مقررات کشور. مرکز پژوهشهای مجلس، شماره مسلسل: 7756.
ترنستروم، م. و ادربرگ، ل. (1395). احزاب و نامزدها. (م. دلفروز، مترجم) تهران: مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی.
جاسبی، ع. و پریزاد، ر. (1394). آسیب‌شناسی نقش نخبگان حزبی در عدم استمرار حزب جمهوری اسلامی. فصلنامه پژوهش‌های انقلاب اسلامی، شماره 15.
جلالیان، ع. (1396). کارآمدی مجلس شورای اسلامی و راهکارهای ارتقای آن در حقوق داخلی. فصلنامه علمی راهبرد، دوره 26، شماره 1.
جلائی‌پور، ح. (1392). جامعه شناسی ایران: جامعه کژمدرن. تهران: نشر علم.
حاتمی، ع. و احمدی، س. (1399). تحلیل تطبیقی مؤلفه‌های سیاسی و اقتصادی بی‌ثباتی‌های سیاسی در ادوار شش‌گانه حیات جمهوری اسلامی. مطالعات اقتصاد سیاسی، دوره سوم، شماره دوم.
خواجه سروی، غ. و شارعی، م. (1393). جریان شناسی نیروهای سیاسی. فصلنامه علمی راهبرد، دوره 23، شماره 4.
داد، ب. (1377). صد روز با خاتمی. تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
دارابی، ع. (1388). جریان شناسی سیاسی در ایران. تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه‌ی اسلامی.
دلاوری، ا. (1378). بررسی ریشه‌های خشونت و بی‌ثباتی سیاسی در ایران. استاد راهنما: دکتر احمد نقیب زاده، دانشگاه تهران.
دورکیم، ا. (1393). صور بنیانی حیات دینی. (ب. پرهام، مترجم) تهران: نشر مرکز.
دولت‌آبادی، ی. (1361). حیات یحیی (جلد دوم). تهران: انتشارات عطار.
دوورژه، م. (1357). احزاب سیاسی. (ر. علومی، مترجم) تهران: موسسه انتشارات امیرکبیر.
ساندرز، د. (1380). الگوهای بی‌ثباتی سیاسی. (ح. امانت، مترجم) تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
سردارنیا، خ. بدری، ک. و امینی زاده، س. (1400). رابطه بین شبکه‌های اجتماعی و اعتماد نهادی (مطالعه موردی: دانشجویان دانشگاه شیراز). پژوهشهای راهبردی سیاست، دوره 10،‌ شماره 36.
سفری، م. (1373). قلم و سیاست. تهران: نشر نارمک.
شادلو، ع. (1379). احزاب و جناح‌های سیاسی ایران امروز. تهران: نشر گستره.
شادلو، ع. (1386). تکثرگرایی در جریان اسلامی، ناگفته های تاریخی از علل پیدایش جریان راست و چپ مذهبی 1380 - 1360. تهران: وزرا.
شفیعی‌فر، م. (1387). بحرانها و بی‌ثباتی‌ها در جمهوری اسلامی ایران (1360-84). استاد راهنما: دکتر حمید احمدی: دانشگاه تهران.
طباطبایی، ج. (1392). تأملی درباره ایران؛ تهران: انتشارات مینوی خرد.
طیری قاضی، ف. (1380). استیضاح در نظام سیاسی ایران. تهران: روزنگار.
عصر ایران. (1396، بهمن 13). بازیابی از asriran.com/002TaB
فارس نیوز. (1399، آبان 29). بازیابی از http://fna.ir/f0rm6n
فوران، ج. (1377). مقاومت شکننده: تاریخ تحولات اجتماعی ایران (از صفویه تا سالهای پس از انقلاب). (ا. تدین، مترجم) تهران: موسسه خدمات فرهنگی رسا.
فوزی تویسرکانی، ی. (1384). تحولات سیاسی اجتماعی بعد از انقلاب اسلامی در ایران (1357-1380). تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س)، موسسه چاپ و نشر عروج.
فوکویاما، ف. (1398). هویت. (ک. منافی شرف‌آباد، & م. بهرام ارجاوند، مترجم) تهران: نشر هومیس.
فیرحی، د. (1378). قدرت، دانش و مشروعیت در اسلام (دوره میانه). تهران: نشر نی.
فیرحی، د. (1396). فقه و حکمرانی حزبی. تهران: نشر نی.
کلانتری، س. (1400، شهریور 5). ایرنا. بازیابی از https://irna.ir/xjFP5f
گر، ت. (1377). چرا انسانها شورش می‌کنند. (ع. مرشدی‌زاد، مترجم) تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
گیدنز، آ. (1377). پیامدهای مدرنیت. (م. ثلاثی، مترجم) تهران: نشر مرکز.
مدیرشانه چی، م. (1375). احزاب سیاسی ایران. تهران: موسسه خدمات فرهنگی رسا.
مرکز پژوهش‌های مجلس. (1384). آشنایی با تاریخ مجالس قانونگذاری در ایران، دوره اول تا شانزدهم (1328-1285). تهران: مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، دفتر مطالعات بنیادین حکومتی.
میراحمدی، ف. (1399). بررسی نسبت جمعیت حوزه‌های انتخابیه به تعداد نمایندگان مجلس شورای اسلامی براساس سرشماری 1395. مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی، شماره مسلسل: 17274.
نوذری، ع. (1380). تاریخ احزاب سیاسی در ایران. شیراز: نوید شیراز.
ونتسل، ا. (1372). نظریه بازیها و کاربردهای آن در تصمیم‌گیری استراتژیک. (ج. روشندل، و ع. طیب، مترجم) تهران: نشر قومس.
هابرماس، ی. (1384). نظریه کنش ارتباطی. (ک. پولادی، مترجم) تهران: موسسه انتشاراتی روزنامه ایران.
هانتینگتون، س. (1382). سامان سیاسی در جوامع دستخوش دگرگونی. (م. ثلاتی، مترجم) تهران: نشر علم.
 
Bauer, M. & Ege, J. (2012). Politicization within the European Commission's Bureaucracy. nternational Review of Administrative Sciences,Vol. 78, No. 3.
Beetham, D. (2007). Parliament and democracy in the twenty-first century. Switzerland: Inter-Parliamentary Union.
Hakhverdian, A. & Mayne, Q. (2012). Institutional Trust, Education, and Corruption: A Micro-Macro Interactive Approach. Journal of Politics 74(3), 750-739.
Kavanagh, J. Grace Carman, K. DeYoreo, M. Chandler, N. & Davis, L. E. (2020). The Drivers of Institutional Trust and Distrust: Exploring Components of Trustworthiness. Santa Monica: RAND Corporation.
Mattlin, M. (2011). Politicized Society:The Long Shadow of Taiwan’s One-party Legacy. (T.W. Ngo, Ed.) Copenhagen: Nordic Institute of Asian Studies.
oxfordreference. (2023). Retrieved from oxford: https://www.oxfordreference.com/display/10.1093/oi/authority.20110803100341729;jsessionid=75761467CC24C503E8C47BCD11ADE584
Palonen, K. (2003). Four Times of Politics: Policy, Polity, Politicking, and Politicization. Alternatives: Global, Local, Political.
Peters, G. (2000). Institutional Theory: Problems and Prospects. Institut für Höhere Studien (HIS).
Riste, O. (2009). The Intelligence-Policy Maker Relationship and the Pliticization of Intelligence. (G. Treverton, & W. Agrell, Eds.) Cambridge University Press.
Sieberer, U. (2006). Party unity in parliamentary democracies: A comparative analysis. The Journal of Legislative Studies, 12(2), 150-178.