سناریوهای پیش‌روی جمهوری اسلامی‌ ایران در قبال برجام (دوران ترامپ و بایدن)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 مربی

2 دانشکده وزارت امور خارجه

3 دانشگاه آزاد اسلامی

چکیده

در پی انعقاد توافقنامه موسوم به برجام میان‌ ایران و کشور‌های 1+5 و تصمیم به کناره‌گیری یک‌جانبه‌ی ‌ایالات‌متحده از آن در سال 2018، صد‌‌ها تحریم که بخش‌های مختلف اقتصادی، سیاسی و نظامی را هدف قرار داده بود، توسط دولت دونالد ترامپ بر ایران اعمال شد. اینک با روی کار آمدن جو بایدن، واشنگتن مدعی است که تمایل دارد به برجام بازگردد به شرط اینکه ایران نیز به تعهداتش در چارچوب برجام بازگردد، اما در این میان واکنش جمهوری اسلامی‌ ایران چه می‌تواند باشد؟ هدف پژوهش حاضر پاسخ به این پرسش است که از میان سناریوهای محتمل کدام‌یک برای جمهوری اسلامی ایران، سناریوی مطلوب است؟ یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که بازگشت آمریکا به برجام و لغو تحریم‌های ثانویه ایالات متحده و تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل، سناریوی مطلوب جمهوری اسلامی ایران است. این پژوهش بر اساس روش سناریونویسی و مصاحبه با نخبگان علمی و اجرایی مورد آزمون قرار گرفته است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Scenarios Facing the Islamic Republic of Iran in JCPOA (The Era of Donald Trump and Joe Biden)

نویسندگان [English]

  • akram salehi 1
  • mohamadreza dehshiri 2
  • rahmat hajimineh 3
1 .
2 .
3 .
چکیده [English]

Following the conclusion of the so-called Joint Comprehensive Plan of Action (JCPOA) between Iran and the P5 + 1 countries and Trump's decision to unilaterally withdraw the United States in 2018, Hundreds of sanctions which were targeting economic, political, and military sectors was applied on Iran by the Donald Trump. Now in the United States, we are facing the new administration that the new president, Joe Biden, is seeking to return to JCPOA, if Iran returns to its obligations under it. What can be the reaction of the Islamic Republic of Iran in the meantime? Therefore, this paper aims to answer the question that, among the various scenarios including; US Withdrawal from JCPOA and Iran's gradual withdrawal; negotiating with the United States for JCPOA Plus; returning of US to JCPOA and cancellation of US Secondary Sanctions and the Security Council sanctions; leaving JCPOA and NPT and Activation of snapback mechanism and reference of Iran's nuclear case to the UN Security Council, which one is desirable Scenario for the Islamic Republic of Iran?. The research findings indicate that returning of US to JCPOA and cancellation of US Secondary Sanctions and the Security Council sanctions is a desirable Scenario for the Islamic Republic of Iran. The research method is futures studies based on the scenario writing method which, while examining the forerunners and uncertainties, analyzes the views of experts about the upcoming scenarios.

کلیدواژه‌ها [English]

  • P5+1
  • Nuclear Agreement
  • Scenario
  • Future Studies
  • US
  • Islamic Republic of Iran
ظریف، محمدجواد. (1398, 10 15). توییت دکتر ظریف درباره گام پنجم ایران در کاهش تعهدات برجامی. بازیابی از وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران: https://mfa.gov.ir/portal/NewsView/570824
بیوک، م؛ فرجی‌راد، ع؛ & عزتی، ع. (1397). تبیین استراتژی ژئوپلیتیک جمهوری اسلامی ایران پس از برجام. فصلنامه تحقیقات سیاسی بین‌المللی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرضا, 34, 64-29.
بیوک، م؛ فرجی‌راد، ع؛ & عزتی، ع. ا. (1397). تبیین استراتژی ژئوپلیتیک جمهوری اسلامی ایران پس از برجام. فصلنامه تحقیقات سیاسی بین‌المللی دانشگاه آزاد, 29-64.
پربن، د؛ & دوگل، ل. (2018). خروج ایالات متحده از توافقنامۀ وین پیرامون برنامۀ هسته‌ای ایران یک وضعیت حقوقی متناقض. فرانسه: جمعی از حقوق‌دان‌ها.
حاجی‌مینه، ر؛ & صالحی، ا. (1397). بررسی دو گفتمان متعارض اروپا و آمریکا در قبال برجام. فصلنامه پژوهش‌های روابط بین‌الملل, 215-244.
حمیدی‌زاده، م. ر. (1390). نظریه زمان و‌آینده‌پژوهی بر اساس نظریه فهم و درک. مطالعات مدیریت راهبردی, 81-101.
خادمی، م؛ & غلامرضا، س. (2018). گزارش کشوری سال 2018 شاخص تغییر بنیاد برتلسمان استیفتونگBTI) )درمورد ایران.
خاشعی، ر. (1391). سفر به ‌آینده:‌ آینده‌پژوهی، مفاهیم، مبانی و روش‌ها. تهران: انتشارات هنر رسانه.
داوودی، ن. (1396). برجام و فرآینده امنیت‌زدایی در مناسبات میان‌ ایران و اتحادیه اروپا. پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد چاپ‌نشده دانشکده علوم اجتماعی و تربیتی گروه علوم سیاسی و روابط بین‌الملل، دانشگاه رازی.
دﻫﻘﺎنی ﻓﻴﺮوزآﺑﺎدی، س. (1389، زمستان). دیپلماسی فرهنگی جمهوری اسلامی در منطقه خلیج‌فارس. مجله سیاست, 16, 103-122.
سیمبر، ر؛ پیرمحمدی, س؛ & نجفی، س. (1398). رهیافت‌های سیاست هسته‌ای آمریکا در قبال جمهوری اسلامی ایران بر اساس اسناد گزارش مرور وضعیت هسته‌ای (2018-2001). مجله سیاست دفاعی, 150-123.
شوارتز، پ. (1391). هنر دورنگری: برنامه‌ریزی برای ‌آینده در دنیای با عدم‌قطعیت. (ع. علیزاده، مترجم) تهران: موسسه آموزشی و تحقیقاتی صنایع دفاعی.
شیرازی، ا. (1394). کالبدشناسی مذاکره هسته‌ای‌ ایران و آمریکا تا حصول برجام و تصویب قطعنامه 2231. پژوهشنامه روابط بین‌الملل.
صالحی، ا؛ دهشیری، م؛ & حاجی‌مینه، ر. (1398). ماهیت حقوقی سیاسی خروج آمریکا از برجام. 123-154: فصلنامه راهبرد سیاسی.
غریب‌آبادی، ک. (1387). برنامه هسته‌ای ایران: واقعیت‌های اساسی. تهران: انتشارات وزارت امور خارجه.
غریب‌آبادی، ک. (1388). دیپلماسی هسته‌ای دولت نهم، سیاست‌ها و دستاوردها، مبانی حکمی و سیاست عملی دولت نهم در روابط بین‌الملل. تهران: مرکز پژوهش و اسناد ریاست‌جمهوری.
فرهادی، ف. (1399). گذاری بر جو بایدن و آیندۀ معمای برجام. موسسه آینده‌پژوهی جهان اسلام.
فیروزآبادی، س. ج. (1389). دیپلماسی فرهنگی جمهوری اسلامی در منطقه خلیج‌فارس. سیاست دوره ٤٠، 103-122.
موسویان، س. (1394). روایت بحران هسته‌ای؛ ناگفته‌های یک دیپلمات. تهران: انتشارات تیسام.
نجفی، ر؛ سیمبر، س؛ & پیرمحمدی، س. (1397). رهیافت‌های سیاست هسته‌ای آمریکا در قبال جمهوری اسلامی ایران بر اساس اسناد گزارش مرور وضعیت هسته‌ای (2018-2001). مجله سیاست دفاعی، سال بیست و ششم، شماره 103, 123-150.
نفیو، ر. (1397). هنر تحریم‌ها: نگاهی از درون میدان. ترجمه گروه مترجمان، مرکز پژوهش‌های مجلس.
هاشمی، ر. (1396). تحلیل مقایسه‌ای گفتار‌های «محمود احمدی نژاد» و «حسن روحانی» در رابطه با پرونده هسته‌ای جمهوری اسلامی‌ ایران. پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد چاپ‌نشده، دانشکده علوم ارتباطات و مطالعات رسانه، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی.
هراتی، م. (1391). تحولات اخیر خاورمیانه و ‌آینده گفتمان انقلاب اسلامی. فصلنامه سیاست جهانی، دوره نخست، شماره دوم, 213-288.
هراتی، م. (1391). تحولات اخیر خاورمیانه و‌ آینده گفتمان انقلاب اسلامی. فصلنامه سیاست جهانی, شماره دوم(دوره نخست), 288-213.
یورو نیوز(١٣٩٨)موضوع شکایت ایران از آمریکا به دیوان بین‌المللی دادگستری چیست؟ قابل دسترسی در : https://fa.euronews.com/2018/07/18/iran-international-court-of-justice-instituted-proceedings-against-the-united-states-nucl
Alcaro, R. (2019). Crunch Time for Europe to Save the Iran Nuclear Deal. Istituto affairi internazionali (IAI) Commentaries.
Amanda, H. (2018, 9 May) Donald Trump says US will no longer abide by Iran deal – as it happened. Theguardian: https://theguardian.com/
Clawson, P. (2012,  9May). Sanctions Are Only a Stop-Gap. Foreign Affairs.
Hunter, T. (2010). Iran’s Foreign Policy in the Post-Soviet Era. California: Greenwood.
Inayatullah, S (2007). Questioning the Future (Methods and Tools for Organizational and Societal Transformation). New Taipei: Tamkang University.
Jahanpour, F.(2007)Chronology of Iran’s Nuclear Programme.,Oxford research group.
Jahanpour, F. (2007). Chronology of Iran’s Nuclear Programme, 1957- 2007. Retrieved from Oxford Research Group: http://www. Oxford research group. org.uk
Kerr, P. (2017). Iran’s Nuclear Program: Status. Congressional Research Service.
Kerr, P. K. (2017). Iran’s Nuclear Program: Status. CRC Reports (Congressional Research Service).
Kibaroglu, M. (2007). Iran’s Nuclear Ambitions from a Historical Perspective and the Attitude of the West. Middle Eastern Studies, 43. Retrieved from http://www.mustafakibaroglu.com
Kibaroglu, M. (2007). ran’s Nuclear Ambitions from a Historical Perspective and the Attitude of the West. Middle Eastern Studies.
Mietzner, D. R. (2005). Advantages and disadvantages of scenario approaches for strategic foresight. Int. J. Technology Intelligence and Planning, Vol. 1, No. 2.
Mietzner, D., & Reger, , G. (2005). Advantages and disadvantages of scenario approaches for strategic foresight. Technology Intelligence and Planning.
Mousavian, H. (2019, 7 Jul) Iran didn’t ask for this crisis, but it won’t stand for Trump’s bullying,The Guardian: https://theguardian.com/ commentisfree/ 2019/jul/07/iran-bullying-trump-negotiations
Neuman, I., & Overland, E. (2004). IR & Policy planning: The Method of Perspectivist Scenario Building. International Studies Perspectives, 258-277.
Olivier, S. (2008). Reading the Future, Asian Development. Retrieved from www.adb.org/knowledgesolutions
Paul Craig, R. (2018, Jan 29). Trump’s Foreign Policy Is In Service To Israel. Retrieved from ForeignPolicy Journal:https://foreignpolicyjournal. com/
Rikkonen, P. (2005). Utilization of alternative scenario approaches in defining the policy agenda for future agriculture in Finland. Turku School of Economic and Business administration, HELSINKI, 6-30.
Schoemaker, P. (1995). Scenario Planning: A tool for strategic thinking. Sloan Management Review, 25-40.
Schoemaker, P. J. (1995). Scenario Planning: A tool for strategic thinking. Sloan Managment Review, 25-40.
Schwartz, P. O. (1998). Plotting your Scenarios, in Learning from the Future: Competitive Foresight Scenarios. NewYork: 70-71.
Schwartz, P., & Ogilvy, J. (1998). Plotting your Scenarios, in Fahey, L. and Randall, R. Learning from the Future: Competitive Foresight Scenarios, 70-71.
Serrat, O. (2008). Reading the Future. Retrieved from Asian Development Bank: www.adb.org/knowledgesolutions
Shanoon, N. (2005) Europe and Iran’s Perspectives on NonProliferation. Oxford University Press. https://farsi.euronews.com/2019/07/ 22/ timeline-iran-s-recent-clashes-with-the-west-over-persian-gulf-shipping-nuclear-plans
Shanoon, N. K.(2019) Europe and Iran’s Perspectives on NonProliferation. Oxford University Press.
Strachotta, G. (2014, November 21). Probable, Preferred, Plausible and Possible Futures. Retrieved from deftarchitects: http://www. deftarchitects. com/ articles/Probable, Preferred,Plausible&Possible Futures- ArchitectVictoria.pdf
Voros, J. (2003). A generic foresight process framework. Foresight, 10-12.
Voros, J. (2003, 1 June) A generic foresight process framework.,emerald insight: https://www.emerald.com

مصاحبه‌های اختصاصی

احمدی، کوروش (13/6/1398)، وزارت امور خارجه.
اطهری، اسدالله (2/2/1399)، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تاکستان.
اعلایی، مهدی (21/2/1399)، وزارت امور خارجه.
ببری گنبد، سکینه (1/3/1399)، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال.
برزگر، کیهان (10/3/1397)، پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه.
بن حبیب، سیلا (5/3/1399)، مصاحبه‌ اینترنتی، دانشگاه یل آمریکا.
پیسوره، فرشاد (16/10/1398)، سازمان صداوسیما.
جوکار، محمدصالح (17/3/1399)، مجلس شورای اسلامی.
حاجی‌مینه، رحمت (22/1/1399)، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران شرق.
دهشیار، حسین (5/2/1399)، دانشگاه علامه طباطبایی.
دهشیری، محمدرضا (28/9/1398)، دانشکده روابط بین‌الملل وزارت امور خارجه.
دهقانی، رضا (27/9/1398)، دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران.
دهقانی، غلامحسین (13/10/1398)، وزارت امور خارجه.
سنایی، اردشیر (28/10/1398)، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی.
شفیعی، نوذر (23/1/1399)، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال .
عراقچی، سیدعباس (8/9/1398)، دانشکده روابط  بین‌الملل وزارت امور خارجه.
عسگرخانی، ابومحمد (27/3/1399)، دانشگاه تهران.
عنایت‌الله، سهیل (3/3/1399)، مصاحبه‌ اینترنتی، دانشگاه تامکانگ تایوان.
قربان‌اوغلی، جاوید (16/4/1398)، وزارت امور خارجه‌ ایران.
قربانی شیخ‌نشین، ارسلان( 26/2/1399)، دانشگاه خوارزمی.
قهرمانپور، رحمان (18/2/1399)، دانشگاه تهران.
کمالوندی، بهروز (16/4/1398)، سازمان انرژی اتمی‌ ایران.
گلن، جرم (10/3/1399)، مصاحبه‌ اینترنتی، موسسه ‌آینده‌پژوهی ملنیوم.
متقی، ابراهیم (30/4/1398)، دانشگاه تهران.
محبعلی، قاسم (17/2/1399)، وزارت امور خارجه.
مطهرنیا، مهدی (29/1/1399)، دانشگاه آزاد اسلامی واحد قم.
مفیدی‌احمدی، حسین (2/2/1399)، پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه.
مکی، مرتضی (19/3/99)، وزارت امور خارجه.
موسویان، سیدحسین (2/4/1397)، مصاحبه‌ اینترنتی.
میرکوشش،  امیرهوشنگ (5/2/1399)، انجمن علوم سیاسی‌ ایران.
نصیری، قدیر (3/3/1399)، دانشگاه خوارزمی.
نعمتی، بهروز (6/6/1398)، مجلس شورای اسلامی.
هرمیداس‌باوند، داوود (15/2/1399)، دانشگاه آزاد اسلامی واحد جنوب.