رویکردی راهبردی به مفهوم مصلحت (مطالعه موردی معاهده صلح حدیبیه)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبائی

2 دانش آموخته کارشناسی ارشد اندیشه سیاسی در اسلام دانشگاه علامه طباطبائی

چکیده

 


 

همان‌گونه که در اسلام براساس نیازهای فردی، احکام ثابت و متغیری مشخص‌ شده است در حوزه احکام و اختیارات حکومتی و برای اداره جامعه براساس شرایط زمان و مکان نیز قلمرو احکام وجود دارد. در این میان جایگاه «مصلحت» به‌عنوان حلال بحران‌ها در شرایطی که با پدیده تزاحم مصلحت‌ها مواجه هستیم یکی از مهم‌ترین بحث‌ها در حکومت دینی است، به‌ویژه در عقد معاهدات که حکومت می‌بایست با توجه به مادیات و معنویات، مصلحت کمتر را فدای مصلحت بااهمیت‌تری نماید. به نظر می‌رسد سیره عملی رسول اکرم (ص) در عقد معاهدات صدر اسلام، می‌تواند پاسخگوی مناسبی برای این مسئله باشد. بنابراین در رویکرد راهبردی به مصلحت در صلح حدیبیه این دو پرسش مطرح است:مصلحت مستخرج در اقدام به مذاکره در معاهده حدیبیه چه بوده و چه ضوابطی را پیامبر (ص) در این معاهده اعمال کرده است؟ از مطالعه و تحلیل معاهده صلح حدیبیه به‌عنوان مهم‌ترین معاهده حکومت نبوی با روش هرمنوتیک شلایرماخر که روشی تحلیلی-تاریخی است، این پاسخ به دست آمد: «مصلحت» در این معاهده امری بوده است که برمبنای اوضاع‌واحوال سیاسی- اجتماعی و با توجه به مسئله اهم و مهم، موقتاً در شرایط حدیبیه اتخاذشده و مذاکره با مشرکان با توجه به همین شرایط وقت، راهبردی‌تر از مبارزه بوده و ضوابط حاکم بر این معاهده عبارت است از: 1-با پیشنهاد دشمن و از ناحیه قدرت باشد. 2-قطعاً باعث توقف جنگ و کشتار شود. 3-برطرف‌کننده تحریم‌ها و تأمین‌کننده امنیت و آزادی مسلمین باشد. 4-بیشترین امتیاز را با کمترین هزینه نصیب مسلمین کند. 5-راه هرگونه بهانه‌جویی را بر دشمن ببندد.6-راه بازگشت

تازه های تحقیق

 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Strategic Approach of the Concept of “Expediency” (A Case Study of the Hudaybiyyah Peace Treaty)

نویسندگان [English]

  • Mohammad Bagher Khorramshad 1
  • Arezoo Mojtahedi 2
1 Professor of political science in Tehran's Allameh Tabatabai University
2 Graduate master of Political Thought in Islam, from Tehran's Allameh Tabatabai University
چکیده [English]

 


 

As specified in Islam, fixed and variable provisions determined based on individual needs, there is also the sphere of ruling in the area of a government decree and powers to govern the community administration, based on the provisions of time and place.In this regard, the status of "expediency" as the solvent of crises in situations where we confront in the event of a conflict of interests is one of the most important issues in religious government, especially in the concluding treaties where the government based on material and the spiritual matter should sacrifice less beneficial one. It seems that the practical manner of the Prophet (PBUH) in the concluding of the treaties at the beginning of Islam presents a sound answer to this issue. Therefore, in a strategic approach in the peace of Hudaybiyyah, there are some questions similar to these two questions: what is the practical interest in negotiating the treaty of Hudaybiyyah and what criteria did the Prophet (PBUH) apply in this treaty?The study and analysis of the Hudaybiyyah Peace Treaty as the most significant treaty of prophetic government with the hermeneutic method of Schleiermacher, which is historical analysis method, shows "expediency" in this treaty was based on the socio-political situation has been temporarily adopted in the conditions of Hudaybiyyah; therefore, according to circumstances the negotiation with the pagans is more strategic than to fight. The rules governing this treaty are: 1. Be at the suggestion of the enemy and from the position of authority. 2. Stop

کلیدواژه‌ها [English]

  • Expediency
  • Strategic Approach
  • Hudaybiyyah Peace Treaty
  • Hermeneutics
  • Schleiermacher
  • Treaties
  • Islamic government
 
 
قران مجید.
ابن منظور (1996م)، لسان العرب، بیروت، دار احیاء التراث العربى و مؤسسة التاریخ العربى.
ابن هشام، عبدالملک (۱۳۷۵)، سیره النبویه، ترجمه: رسولی، هاشم، تهران، کتابچی.
احمدی راد، محمدحسن (06/11/1388)، غرب مدرن، غرب بی‌دینی، صفحه اندیشه روزنامه رسالت.
اخوان کاظمی، بهرام، (بهار و تابستان۱۳۹۳)، «اصول و کارکردهای دیپلماسی عمومی در سیره نبوی»، پژوهش‌های سیاست اسلامی، سال دوم، شماره5.
افتخاری، اصغر (۱۳۷۸)، «قدرت و مصلحت؛ درآمدی بر فلسفه دولت در اندیشه سیاسی امام خمینی (ره)»، متین، شماره۳ و4.
افتخاری، اصغر (۱۳۸۴)، مصلحت و سیاست؛ رویکردی اسلامی، تهران، انتشارات دانشگاه امام صادق (ع).
افتخاری، اصغر (۱۳88)، «دیپلماسی در حکومت پیامبر اکرم(ص)»، مطالعات تاریخ اسلام، شماره 1.
افتخاری، اصغر. محمدی سیرت، حسین (بهار و تابستان۱۳۹۲)، ««صلح» و «سلم» در قرآن کریم»، دو فصلنامه قرآن و حدیث، سال ششم، شماره۲.
الهامی نیا، علی‌اصغر (پاییز ۱۳۸۰)، «احکام اولیه، ثانویه و حکومتی»، مربیان، شماره3.
آذرنوش، آذرتاش. سلمانی مروست، محمدعلی (بهار و تابستان ۱۳۸۳)، «زبان قران»، مقالات و بررسی‌ها، دفتر ۷۵(۱).
آئینه وند، صادق (1362)، تاریخ سیاسی اسلام، تهران، دانشگاه تهران.
بادران، حسن (بهمن ۱۳۸۵)، «دیپلماسی نبوی، استراتژی پیامبر در صلح حدیبیه»، خردنامه، ویژه‌نامه شماره ۵۰.
برزگر، ابراهیم (۱۳۸۳)، تاریخ تحول دولت در اسلام و ایران، تهران، سمت.
برزگر، ابراهیم (۱۳۹۱)، اندیشه سیاسی امام خمینی (ره) سیاست به‌مثابه صراط، تهران، سمت، چاپ دوم.
ترک زهدانی، مصطفی؛ زاده علی، مهدی (تابستان ۱۳۹۱)، «جهاد و جنگ عادلانه؛ بررسی تطبیقی مفهوم جنگ مشروع در اندیشه اسلام و غرب»، پژوهشنامه دفاع مقدس، سال اول، شماره۲.
تقی زاده اکبری، علی (تابستان 1384)، «اصالت جنگ یا صلح از منظر دین»، فصلنامه حصون، شماره4.
جعفری، یعقوب (بی‌تا) «صلح حدیبیه»، مکتب اسلام، سال پنجاه و پنجم، شماره۲.
جعفریان، رسول (۱۳۹۲)، تاریخ سیاسی اسلام (۱) سیره رسول خدا (ص)، قم، انتشارات دلیل ما، چاپ نهم.
جعفریان، رسول (۱۳۹۴)، تاریخ سیاسی اسلام (۲) تاریخ خلفا، قم، انتشارات دلیل ما، چاپ دوازدهم.
جوادی آملی، عبدالله (۱۳۷۹)، ولایت‌فقیه، قم، اسرا، چاپ دوم.
جوادی آملی، عبدالله (1380)، انتظار بشر از دین، قم، مرکز نشر اسرا.
جوادی آملی، مرتضی (۲۰ /06/ ۱۳۹۵)، )، نامه به محمدجواد ظریف.
جوینی، عزیز الله (فروردین۱۳۴۶)، «لهجه قریش»، نامه آستان قدس، شماره25.
حق‌شناس، مرتضی (زمستان۱۳۹۳)، «عنصر عقلانیت و پیامد پیمان‌های پیامبر اعظم(ص)»، فصلنامه علمی پژوهشی پژوهش‌های اعتقادی-کلامی، سال چهارم، شماره 16.
حقیقت، سید صادق (زمستان 1394)، «نقش مصلحت در حکومت اسلامی از دیدگاه امام خمینی»، اندیشه سیاسی در اسلام، شماره 6.
حمیدالله، محمد (۱۳۷۶)، نامه‌ها و پیمان‌های سیاسی حضرت محمد(ص) و اسناد صدر اسلام، ترجمه: حسینی، محمد. تهران، سروش، چاپ پنجم.
خامنه‌ای، سید علی (۱۳۹۷)، انسان ۲۵۰ ساله، تهران، موسسه ایمان جهادی، چاپ هفتاد و سوم.
خامنه‌ای، سید علی (06/06/1396)، بیانات در دیدار طلاب حوزه‌های علمیه استان تهران.
خزائی، احمدرضا (زمستان ۱۳۹۳)، «دیپلماسی پیامبر(ص) و ابزارهای توسعه روابط بین‌الملل با سایر دولت‌ها»، پژوهشنامه روابط بین‌الملل، دوره هفتم، شماره 28.
خمینی، روح‌الله (1370)، صحیفه نور، ج ۱۷، تهران، سازمان مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی.
طرزجانی، محمود (بهار 1388)، «پانزده سال با چشم‌انداز یا برنامه راهبردی»، راهبرد یاس، شماره 17.
رجبی دوانی، (09/10/1392)، «نمونه عالی نرمش قهرمانانه در پیمان صلح حدیبیه تجلی می‌یابد»، آستان نیوز پایگاه آستان قدس رضوی.
زرگری نژاد، غلامحسین (۱۳۹۳)، تاریخ صدر اسلام (عصر نبوت)، تهران، سمت، چاپ دهم.
سبحانی، جعفر (۱۳۶۳)، فروغ ابدیت، ج1و2، قم، نشر ناشر اسلامی.
سبحانی، جعفر (۱۳۶۷)، مبانی حکومت اسلامی، ترجمه: موحد، ابوالفضل، اصفهان، انتشارات امیر المومنین.
سبحانی، جعفر (آذر۱۳۴۵)، «ارزیابی پیمان حدیبیه»، درس‌هایی از مکتب اسلام، سال هشتم، شماره ۳.
سعادت، احمد (زمستان ۱۳۸۵)، «مدارای پیامبر اعظم(ص) با مخالفان و دیگراندیشان»، مجله طلوع، سال پنجم، شماره ۲۰.
سلطانی، اسماعیل (آبان 1388)، «روابط خارجی دولت اسلامی از دیدگاه قران»، معرفت، سال هجدهم، شماره 143.
شهیدی، سید جعفر (۱۳۹۳)، تاریخ تحلیلی اسلام، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ هشتم.
شهیدی، سید جعفر (بهار ۱۳۶۸)، «صلح حدیبیه یا فتح المبین»، فصلنامه مطالعات تاریخی، سال اول، شماره ۱.
صادقی،ابراهیم(۱۶/۰۶/۱۳۹۲)،«ضرورت فهم مصلحت چیست؟»، پایگاه تحلیلی برهان.
صرامی، سیف‌الله (پاییز۱۳۷۳)، «احکام حکومتی و مصلحت»، راهبرد، شماره ۴.
طباطبائی، محمدحسین (۱۳96)، تفسیر المیزان، ترجمه: مکارم شیرازی، ناصر و خامنه‌ای و دیگران، نسخه الکترونیکی.
عبداللهی، سید محمدعلی (مرداد 1393) «آشنایی با مفاهیم حقوق عمومی»، دفتر مطالعات نظام سازی، پژوهشکده شورای نگهبان.
عبدالوهابی، مرتضی (زمستان 1385)، «محمد از نگاه اندیشمندان غیرمسلمان»، مجله فرهنگ کوثر، شماره 68.
علی، جواد (۱۹۷۶ م)، المفصل فی التاریخ العرب قبل الاسلام، بیروت، دارالعلم الملایین.
فخاری، حسین. برخوردار، ناصر (زمستان ۱۳۹۲)، «بررسی استراتژی پیامبر اعظم(ص) در صلح حدیبیه بر اساس تحلیل سوات»، فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی، شماره ۱۳.
فقیهی، نفیسه؛ خلجی، علی؛ مهدوی راد، محمدعلی (بهار 1393)، «اصول راهبردی صلح در اسلام»، سیاست متعالیه، سال دوم، شماره 4.
قاسمی حامد، مرتضی (تابستان و پاییز۱۳۹۲)، «نگاهی به آداب‌ورسوم دوره جاهلیت از منظر قرآن و تاریخ»، فصلنامه حبل‌المتین، دوره دوم، شماره ۳.
قنبری، حشمت‌الله (۱۳۹۲)، سیری در تاریخ صدر اسلام، تهران، امیرکبیر، چاپ چهارم.
قنبری، حشمت‌الله (۱۷/07/ ۱۳۹۴)، «صلح حدیبیه «بده بستان» پیامبر (ص) با استکبار عرب نبود»، پایگاه تحلیلی- خبری قدس.
کاظمی نسب (زمستان۱۳۹۵)، «تدابیر پیامبر اعظم(ص) در حج با تأکید بر صلح حدیبیه»، فصلنامه تاریخ نو، شماره ۱۷.
کلینی، محمد بن یعقوب (۱۳۶۹)، اصول کافی، ترجمه: مصطفوی، جواد، تهران، کتاب‌فروشی علمیه اسلامیه.
کیانی، علی‌رضا (اردیبهشت1381)، «فرایند برنامه‌ریزی استراتژیک»، تدبیر، شماره 121.
لینگز، مارتین (۱۳۹۳)، محمد(ص)، ترجمه: تهرانی‌نسب، سعید، تهران، حکمت، چاپ پنجم.
متانت پور، محمدتقی (پاییز 1393)، «نقد دیدگاه مستشرقان درباره غزوات پیامبر(ص)»، تاریخنامه خوارزمی، سال دوم، شماره 1.
مجلسی، محمدباقر (۱۳۸۸)، تحفه آثار (تلخیص و ترجمه بحارالانوار)، به کوشش موسسه الضحی، تهران، نیستان.
مسعود، جبران (۱۳۹۲)، الرائد، ج ۱ و ۲، ترجمه: انزابی نژاد، رضا، مشهد، به نشر، چاپ هفتم.
مصباح یزدی، محمدتقی(1391)، پرسش‌ها و پاسخ‌ها، قم، انتشارات مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى(قدس سره).
مطهری، مرتضی (۱۳۶۷)، پیرامون جمهوری اسلامی، تهران، صدرا، چاپ چهارم.
مطهری، مرتضی (۱۳74)، قیام و انقلاب مهدی(عج)، تهران، انتشارات صدرا.
مطهری، مرتضی (۱۳۹۳)، مسئله شناخت، تهران، انتشارات صدرا، چاپ سی و دوم.
ملکی اصفهانی، مجتبی (1393)، فرهنگ اصطلاحات اصول، قم، جامعه الاصول العالمیه، چاپ دوم.
میر معزی، سید حسین (09/08/1397)، تفاوت پیشرفت اسلامی با غربی، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
ناظمیان فرد، علی (بهار۱۳۹۰)، «سنت حلف و کارکردهای آن در عصر جاهلی»، مطالعات تاریخ اسلام، شماره ۸.
نامشخص (مرداد ۱۳۸۵)، «دیدگاه دانشمندان درباره شخصیت پیامبر اعظم (ص)»، مجله نامه جامعه، شماره ۲۲.
نیکویی، علیرضا (پاییز۱۳۸۶)، «دور هرمنوتیکی و نقش آن در مطالعات ادبی، فهم و نقد متون»، مجله ادب پژوهی، شماره ۳.
واعظی، اصغر؛ قائدی، اسماعیل (پاییز و زمستان۱۳۹۳)، «سطوح، مؤلفه‌ها و کارکردهای دور هرمنوتیکی»، نشریه فلسفه، سال چهل و دوم، شماره ۲.
واقدی، محمد بن عمر (۱۳۶۲)، المغازی، ترجمه: مهدوی دامغانی، محمود، تهران، مرکز نشر دانشگاهی، جلد دوم.
هاشمی رفسنجانی، اکبر (1394)، اختتامیه دومین همایش گردهمایی سفرا و نمایندگان ایران در خارج از کشور.
یعقوبی، احمد بن اسحاق (۱۳۸۲)، تاریخ یعقوبی، ترجمه: آیتی، محمدابراهیم، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ نهم.
یوسفیان، نعمت‌الله؛ مؤدب، سیدرضا (بهار و تابستان 1394)، «مبانی قرآنی نرمش قهرمانانه در سیاست خارجی»، اندیشه قرانی، شماره 1.